نظريه «تكامل جامعه و تاريخ» استاد مرتضي مطهري

"Professor Murteza Motahhariʹʹs Theory of "Evolution of Society and History"

اين مقاله با بررسي آثار استاد مرتضي مطهري درباره تحولات جامعه و تاريخ، به دنبال تبيين نظريه «تكامل جامعه و تاريخ» ايشان است. براي تبيين اين نظريه، بايد به سوالات ذيل پاسخ داد: تكامل به چه معناست؟ معيارهاي تكامل جامعه و تاريخ چيست؟ و سير حركت تكاملي تاريخ چگونه است؟ با بررسي آثار ايشان، به اين نتيجه مي‌رسيم كه «تكامل تاريخ» به‌معناي به فعليت رسيدن استعدادهاي فطري جامعه است كه معيار آن ايمان و ايديولوژي و رشد آزادي و آگاهي در جامعه است. سير تكامل تاريخ هم به اين صورت است كه در طول تاريخ، مجموع جوامع در مجموع زمان‌ها، روبه تكامل هستند. اين تكامل مجموعي اگر به‌معناي تكامل در نهايت تاريخ و در قالب جامعه مهدوي باشد قابل پذيرش است، اما به‌صورت تكامل مجموعي در مقاطعي از تاريخ، همواره لزوماً قابل پذيرش نيست، اگرچه براي دوره‌هاي تاريخي خاص پذيرفتني است.

Reviewing Professor Murteza Motahhariʹs works on the development of society and history, the present paper seeks to elaborate on his theory of "evolution of society and history". To this end, it is worth considering the following questions: What is meant by evolution? What are the criteria for the evolution of society and history? And what is the nature of evolutionary process of history? A review of Motahhariʹs works indicates that "evolution of history" refers to cultivation of natural capacities of society, whose criteria are faith, ideology, and achievement of freedom and increase in awareness in society. The evolutionary process of history means that, throughout history, all societies in all times drive towards evolution. This total evolution will be acceptable if it refers to the evolution which occurs at the end of history and has the form of Mahdist society. However, it is not necessarily always acceptable as a total evolution in some junctures of history, though it is acceptable for certain historical periods.