مطالعه تطبيقي رقص شيوا و رقص سماع

The Comparative Study of "Shiva" Dance and "Sufi Whirling" Dance*

هنر در فرهنگ‌هاي سنتي و ديني و آييني، بستر مناسبي براي تجلي مضامين عرفاني، معنوي و روايي است، لذا مي‌توان از طريق پژوهش در اين قبيل آثار هنري، علاوه بر كشف معاني نمادين به دريافت محتواي رمزي اشاره‌اي آنها نيز نايل شد. بيان نمادين در رقص‌هاي آييني يكي از مهم‌ترين شاخه‌هاي هنري است كه مي‌تواند، به مثابه مطالعاتي جامعه‌شناختي، ديني، عرفاني و اعتقادي و به طور كلي تحت عنوان مطالعات فرهنگي، خصوصيات زيباشناختي و محتوايي، آثار هنري را مورد پژوهش قرار دهد. رقص‌هاي آييني يكي از جذاب‌ترين حوزه‌هايي است كه علاوه بر جنبه‌هاي زيباشناختي در فرم‌هاي حركتي، داراي مفاهيم و معاني عرفاني، ديني و روايي است كه در توالي زمان و مكان تحقق پيدا مي‌كند. رقص‌هاي آييني در تمدن‌هاي مختلف براساس مضامين معرفتي و عرفاني يا روايي- اساطيري و تاريخي- شكل گرفته‌اند كه در بعضي موارد، معاني مشابهي با يكديگر دارند؛ به گونه‌اي كه گويا معني واحدي به صورت دو يا چند شكل بيان شده است. آنچه اهميت دارد، شكل‌هاي متنوع و زيباشناختي بيان براي ظهور معناست. همواره زيباترين شكل بيان در عالم، هنر است كه عالي‌ترين صورت را براي تجلي معنا و قصد هنرمند فراهم مي‌سازد. اغلب هنرهاي آييني، ديني، قدسي و سنتي، چون محتوا بر صورت غلبه دارد، بياني نمادين و رمزي پيدا كرده‌اند، اما صرف بيان نمادين و رمزي، هنر نيست بلكه نمادها در حركات و اشارات و حتي در نوشتار نيز بايد ماهيتي هنري داشته باشد. كاركرد معنايي اين صورت‌هاي رمزي و كنايه‌اي، امري ثانوي است. در غير اين صورت، معنا و قصد هنرمند امكان ظهوري متعالي نخواهد داشت. اين قاعده در همه حوزه‌هاي هنر، خصوصاً رقص و موسيقي، جاري است. رقص شيوا در هند و رقص سماع ميان پيروان اهل تصوف، مجموعه حركاتي است كه زيبايي‌شناسي آنها از هماهنگي‌شان با طبيعت نشات مي‌گيرد به طوري كه رقص شيوا و رقص سماع به لحاظ فرمي در زمره رقص‌هاي كيهاني به شمار مي‌آيند و مفاهيم عرفاني بر محتواي آنها مترتب است. اين در حالي است كه به لحاظ صوري كاملاً از يكديگر متمايز هستند. اين مقاله بر اين فرض استوار است كه رقص‌هاي آييني همچون رقص شيوا و رقص سماع در زمان‌ها و مكان‌هاي متفاوت، علي‌رغم صورت‌هاي متفاوت بيانگر حقيقتي واحدند؛ حقيقتي كه محتواي صورت‌هاي رمزي، نشانه‌اي و اشاره‌اي است، و محتوايي معرفتي و متعالي دارند.

Art in traditional, religious and ritual cultures is a suitable context for manifestation of theosophical (mystical), spiritual and narrative implications, thereby researching these artworks can lead us to the exploration of encoded content will and perception of symbolic meanings. The symbolic expression in ritual dances is one of the most important branches of art studies that can be researched from sociological, religious and theosophical aspects generally as cultural studies, aesthetic characteristics and the contents of artworks. Ritual dances are among the most attractive areas containing mystical, religious and narrative concepts in addition to having aesthetic aspects of movement forms which could be realized in consecution of time and space. They are formed based on different civilizations and mystical knowledge or narrative themes, mythology and history which, in some instances comprise similar meanings as it seems the same meaning is expressed in two or more forms. The important thing here is the presence of diversity in forms of shapes and aesthetic aspects of expression to manifest the meaning. Art, as the most beautiful form of expression could provide the greatest appearance for manifestation of meaning and the intention of artist. Most of the religious, sacred and traditional art due to the dominancy of content over appearance, have found symbolic and mystic expression; these symbolic characteristics, per se does not resemble art symbols but beyond this, the symbolic features must convey artistic concepts not only in gestures and movements but also in writing as well. The conceptual function of these symbolic and metaphoric features in form and appearance is considered merely as a subordinate affair, otherwise the intention and purpose of the artist could not be emerged at higher and transcendental level. This rule applies in all areas of the arts, especially dance and music. The Shiva dance in India and the Sufi whirling dance among the followers, comprise a set of movements with aesthetics features both arisen from their equilibrium with nature, as these two dances in from and shape are categorized as cosmic dances so that the mystical concepts are associated with their contents, although in terms of appearance they are quite apart from each other. This article is based on the premise that such a ritual dances as Shiva Dance and Sufi whirling dance despite appearing in different times and places and having distinct characteristic features in appearance both express a common fact and reality which represent symbolic and mystic characteristics with conceptual and celestial contents.