تاثير‏پذيري غزالي از ابن‏سينا در دو موضوع نفس و معاد

The Infuence of Ibn Sina on Ghazzali in the Two Subject of Soul and Resurrection

هر چند غزالي در كتاب تهافت الفلاسفه به نقد فلاسفه مشا پرداخته، اما در هر دو نظريه‏اي كه درباره معاد ارايه‏ مي‏دهد، تحت تاثير نفس‏شناسي ابن‏سيناست. او در كتاب تهافت‌الفلاسفه نظريه بدن جديد را به عنوان يك امكان براي معاد جسماني معرفي‏ مي‏كند كه مبتني بر وجود و تجرد و بقاي نفس و نيز پذيرش نفس به عنوان ملاك اين هماني شخصيت است كه همگي نظرياتي مشايي هستند. نظريه ديگر او نظريه برانگيختگي است كه نزد متكلمان، نظريه‏اي مرسوم بوده است و غزالي آن را در كتاب الاقتصاد في الاعتقاد آورده است. در اين نظريه نيز شاهد نقاط افتراق غزالي با متكلمان و تاثير‏پذيري او از حكمت مشايي هستيم. در حالي كه نزد اشعريان متقدم و معتقد به برانگيختگي، نفس مجرد جايگاهي ندارد، غزالي نظريه برانگيختگي را به گونه‏اي مطرح كرده كه با تجرد نفس تنافي ندارد. از سوي ديگر، هر چند كه او مانند غالب متكلمان متقدم حيات و مرگ را عرض‏ مي‏داند، اما در تحليل اين عرض با آن‏ها هم‏داستان نيست و مانند مشاييان اين دو را به ارتباط و انقطاع نفس و بدن تفسير‏ مي‏كند. تاثير‏پذيري او از حكمت مشايي در مبحث عذاب قبر نيز مشهود است. مرور كتاب‏ها و رساله‏هايي هم‏چون معارج القدس، المضنون به علي غيراهله، كيمياي سعادت و احيا علوم الدين نيز نشانگر تاثير‏پذيري او در مسيله معاد ازمباحث نفس‏شناسي در حكمت مشايي است.

Although Ghazzali in his Tahafut al- falasifeh has strongly criticised peripatetic philosophers but in both the two theories that he has offered about the resurrection of the body is under the influence of Ibn Sina’s science of soul. In his Tahafut al- falasifeh, he introduces the theory of a new body as a possibility for the resurrection of the body which is based on being, immateriality and immortality of soul as well as acceptance of soul as a standard for the identity of character which are all peripatetic theories. His other theory is the theory of stimolation that for theologians has been a customary view and Ghazzali has introduced it in his al-Iqtisad fi-itiqad. Also in this theory we are witnessing points of difference between Ghazzali and theologians and the influence of Peripatetic philosophy on him. While for early Asharite theologians believing in stimulation, immaterial soul has no place, Ghazzali has offered the theory of stimulation in such a way that it has no contradiction with the immateriality of stimulation. On the other hand, although like most of the early theologians he considers life after death as a kind of accident but in the analysis of this accident he is not in agreement with them and like peripatetics he interprets these two as the relation and interruption of the soul and body. The influence of Peripatetic philosophy on him in the subject of punishment of grave is also evident. Reviewing the books and treatises such as Maarij al-Qods, al-Maznun behi ala ghir Ahlehi, Kimiyayi Saadat and Ihya Ulum Al-Din also reveals the influence of Peripatetic philosophy on him in the problem of resurrection from the topics of knowledge of self.