بررسي تطبيقي مسيوليت مدني وكيل و موكل در وكالت مخفي در نظام حقوقي ايران و انگليس

A Comparative Study on Tortious Liability of Agent and Principal in Undisclosed Agency in Iranian and English Legal Systems

وكالت مخفي از انواع وكالت است كه در آن هويت موكل در قرارداد وكيل با شخص ثالث پنهان مي‌ماند و ثالث گمان مي‌كند كه وكيل طرف اصلي قرارداد اوست. اين نوع وكالت براي نخستين بار در قرن هجدهم در حقوق انگلستان به عنوان استثنايي بر قواعد عمومي قراردادها مطرح شده است؛ زيرا مطابق قوانين قراردادها، صرفاً طرفين قرارداد مسيول اجراي تعهدات هستند و موكل بيگانه‌اي است كه بري از هر گونه مسيوليت مي‌باشد. ليكن وكالت مخفي مسيوليت موكل را نه از باب قرارداد بلكه بر مبناي مسيوليت مدني اثبات مي‌كند. در حقوق ايران، تنها ماده 196 قانون مدني و به صورت ضمني، به بيان وكالت مخفي پرداخته است؛ در حالي كه سابقه بررسي چنين نهادي در متون فقهي و نظريات فقها ديده مي‌شود. به عبارت ديگر در فقه اماميه اين مسيله مورد عنايت فقها قرار گرفته است. از آنجا كه مطابق قوانين عام وكالت، تمامي اعمال وكيل براي موكل است و اين امر ممكن است به شخص ثالث بي‌خبر از وجود موكل ضرر و زيان فراواني تحميل كند، اين مقاله به منظور تبيين مسيوليت مدني وكيل و موكل تنظيم شده است؛ به گونه‌اي كه در اين راستا به ياري مباني متعدد فقهي و حقوقي نظير قاعده غرور، استاپل و تسبيب، مباني مسيوليت اشخاص مذكور را بيان مي‌نمايد. لذا مطابق نظريه وكالت مخفي، نه تنها موكل، بلكه وكيل نيز مسيول جبران خسارات احتمالي وارده به اشخاص ثالث مي‌باشند. همچنين، چنانچه اعمال وكيل و موكل در راستاي پنهان نمودن هويت وكيل با سو ‌نيت همراه باشد، مي‌توان اين اقدامات را از مصاديق جرم تباني و يا كلاهبرداري محسوب نمود.

The undisclosed agency is a kind of agency in which the identity of principal is concealed in the contract concluded between the agent and the third party and the latter conceives the agent is the real and genuine party in the contract. This kind of agency, as an exception to the general rules of contracts, was, for the first time, introduced in the English law of 18th century. Because, as we know, under the law of contracts, only the parties to a contract are liable for performing the contractual undertakings and the principal is a stranger and has no liability for the privity of contract. But the undisclosed agent bears the liability of principal not on contractual bases but on a tortious one. In the law of Iran, the matter of undisclosed agency has solely but impliedly been referred to in Art.196 of the Civil Code while this legal institution has long precedent in the Islamic jurisprudence and the views expressed by the Islamic jurists. Since, under the general law of agency, all acts and words of the agent are attributed to and for the principal and this may cause many losses to the third person ignorant of the presence of the principal, the present study is intended to elucidate the tortious liability of the agent and principal in such a manner that, in this direction, various legal and Islamic jurisprudential bases for tortious liability of them, such as the rule of deceit, estoppels and causation will be examined. Thus, the study will make it clear that, under the theory of undisclosed agency, not only the principal but also the agent is liable for compensating the probable losses incurred by the third party. It will also be proved that it the acts of the agent and principal if accompanied with mala fides may be counted as examples of the crime of conspiracy or fraud and punishable as such.