كليدواژه :
هنراسلامي , نگارگري ايراني , سلطان محمد , ديدگاههاي اجتماعي
چكيده فارسي :
در دوران صفويه، سلطان محمد تبريزي - ضمن حفظ اصول و قواعد هنر اسلامي و بكارگيري فضاي ماورايي- به نمايش ارزش هايي در آثارش مي پردازد كه درگذشته ي نگارگري اين مرزوبوم مطرح نبوده است؛ يعني او توجهي خاص به رويدادهاي اجتماعي زمانه ي خود، به ظلم و بي عدا لتي- در حيطه ي فضايي خيا ل پردازانه (واقع گريز) – از طريق تصرف نمودن در شكل و رنگ، دوري ُجستن ازخلا و بهره گيري ازريزه كاري هاي تزييني؛ به خصوص با انتخاب گزينه ي"استحا له"- مي ورزد.لذا هدف از نگا رش اين مقاله بررسي جنبه هاي "درون گرا" و يا به ديگرسخن اكسپرسيو1 (بيانگر) دردل فضايي ظاهرا "واقع گريز" مي با شد و بدين منظور به توصيف و تحليل تصاويري مي پردازيم كه سلطان محمد نگارگر درگوشه و كنار اثرش بكار مي گيرد و چهره ي مسخ گونه و متحجر شده ي انسان را به صورت"پنهاني"- در زير چتر فضايي ظاهراً (رويايي)- به نمايش مي گذارد. در واقع به عنوان بخشي از يافته ها ي اين تحقيق اشاره به ترسيم صورت هايي مي شود كه دركنار شخصيت هاي ماورايي- به دور از عجايب نگاري وي- قرارمي گيرند وگوياي جنبه هاي اجتمايي و اعتراضي اند؛ جنبه هايي كه از درآميختن اين دو جهان (زميني وآسما ني) در يك فضاي واحد- ورسيدن به مضموني ژرفترازعنواناز پيش تعيين شده - حاصل مي گردد. همچنين دراين راستا، پاسخ به سيوالاتي داده مي شود كه همچنان بي جواب ما نده اند؛ ما نند اينكه آيا شرايط زمانه و استبداد حاكم بر مردم، باعث ترسيم چنين فضاي هوشمندانه مي گردد؛ يا اينگونه نقوش، صرفا حركتي تزييني قلمداد مي شوند؟ سرانجام براي پي بردن به پيامد اينگونه نگاه و نتيجه حاصل آمده در اين تحقيق، اشاره به اندام و صورت هايي مي گردد كه سلطان محمد در برخي از نگاره هاي خود به تصوير مي كشد و ازاين رهگذر به بيان نيات خويش دست مي بابد: در فضاي تصويري او اندام و چهره نگاري به سه قسمت(سه حالت) تقسيم مي شوند:
1-ترسيم صورت هاي ماورايي و ملكوتي كه از عالم مثال و يا به عبارتي ديگر، عالم صور مُعلقه وام مي گيرد.
2-درآميختن پيكره ي حيواني با سيماي انساني و يا بالعكس؛ مانند ترسيم مركب پيامبر اسلام (بُراق) و يا شيا طين و ديوها كه به نمايش عجايب المخلوقات و يا اسطوره نگاري وي مي انجامد.
3-تجسم رُخساري كه بيا نگرحالات دروني انسان ها و يا به عبارتي ديگر ،حالات روحي– رواني مردم زمانه اش مي باشند.
از آن رو كه تصور مي گردد نتايج اين پژوهش پرده ازحقايق خفته درساختارنگارگري هاي او بردارد، به بررسي تعدادي ازآثارزيبايش مي پردازيم.روش تحقيق: توصيفي وتحليلي است وشيوه ي گردآوري منابع نيز كتابخانه اي مي باشد.
چكيده لاتين :
Social Approaches to Studying the Artworks of Sultan Mohammad Using Principles of Islamic Art
Jalaleddin Sultan Kashefi, PHD Associate Professor, Faculy of the University of Art, Tehran, Iran.
Received: 2013/4/9
Accepted: 2013/7/16
Whilst preserving rules and principles of Islamic art and maintaining a celestial aura, in Safavid era Sultan Mohammad demonstrates unprecedented values in his paintings; he focuses on his contemporary social occurrences, namely tyranny and injustice, in a fantasist (unrealistic) atmosphere by manipulating forms and colors, avoiding empty space and using ornamental details, particularly through his choice of metamorphosis.
Thus the article surveys the inward aspects or in other words expressionistic aspects in a scenery seemingly “unrealistic” and to that end we describe and analyze the images which Sultan Mohammad the painter uses in his works and “secretly” reveals the rigidified and transfigured faces of the man – under the pretense of a scene apparently (imaginary). In fact as part of the results of this survey images beside celestial figures – apart from his fantasist imagery – depict social and protesting aspects and consist of the combination of these two worlds (celestial and terrestrial) in a single scene – and reach a theme profounder than the predetermined title suggests.
Furthermore, answers are sought here to questions such as whether the circumstances of his time and tyranny over people caused the depiction of such ingenious scenes, or these images are merely regarded as decorative achievements. Finally, to find out the consequences of this approach and to conclude the research, body parts and faces depicted by him in some of his paintings are referred to, through which he expresses his intentions: bodies and faces in his imagery fall into three categories:
1. The portrayal of supernatural and heavenly faces borrowed from the world of ideas, or in other words, the world of Suspended Faces.
2. The merging of animal bodies and human faces or vice versa, for instance in case of prophet of Islam’s stallion (Boragh) or devils and demons which leads to his version of Strange Creatures or mythography.
3. The facial representations expressing humans’ inner moods or in other words his contemporary people’s mental-spiritual moods.
Since the results of this research are expected to unveil the structure of his paintings, some of his beautiful works are addressed here
Research method: descriptive-analytic, Data used: printed material.
Keywords: Islamic Art, Sultan Mohammad, Social Approaches, Persian Painting.
