طبقه‌بندي مقادير شاخصهاي كيفيت علوفه مراتع ييلاقي طالقان

Classification of forage quality index in highland rangelands of Taleghan

به‌منظور حفظ وضعيت تغذيه‌اي دام و دستيابي به عملكرد مطلوب دام در مرتع، علوفه مرتع بايد قادر به توليد حداقل نيازهاي واحد دامي چراكننده در مرتع در مراحل مختلف فنولوژيكي باشد. اما به‌منظور اطلاع از اينكه آيا علوفه مرتع چنين قابليتي را دارد يا خير؟ نياز به دستورالعملي كه بر اساس مباني علمي براي طبقه‌بندي شاخصهاي كيفيت علوفه تدوين شده و در عين حال به لحاظ سادگي از قابليت اجرايي و كاربردي بوسيله كارشناسان برخوردار باشد، محسوس است. تاكنون اين‌گونه دستورالعمل‌ها براي گياهان مرتعي كشور ارايه نشده يا كمتر به آن پرداخته شده است. به همين دليل در اين مقاله، ضمن ارايه اطلاعات جامع و كامل از مقادير شاخصهاي كيفيت علوفه گونه‌هاي مورد چراي دام در تيپ‌هاي گياهي مراتع طالقان، گونه‌هاي مورد مطالعه از نظر مطلوبيت مقادير شاخصهاي كيفيت علوفه طبقه‌بندي شدند. گونه‌هايي كه پروتيين‌خام آنها بيشتر از 7 درصد بود، خيلي مطلوب؛ آنهايي كه پروتيين‌خام آنها كمتر از 5 درصد بود، نامطلوب (مطلوبيت‌كم) و گونه‌هايي كه پروتيين‌خام آنها 7- 5 درصد بود، مطلوب در نظر گرفته شد. گونه‌هايي كه هضم‌پذيري آنها بيشتر از 60 درصد بود، خيلي مطلوب؛ آنهايي كه هضم‌پذيري آنها كمتر از 40 درصد بود، نامطلوب و گونه‌هايي كه هضم‌پذيري آنها 60-40 درصد بود، مطلوب در نظر گرفته شد. گونه‌هايي كه انرژي متابوليسمي آنها بيشتر از 8 مگاژول بر كيلوگرم ماده خشك بود، خيلي مطلوب؛ آنهايي كه انرژي متابوليسمي آنها كمتر از 5 مگاژول بر كيلوگرم ماده خشك بود، نامطلوب و گونه‌هايي كه مقدار انرژي متابوليسمي آنها 8- 5 مگاژول بر كيلوگرم ماده خشك بود، مطلوب در نظر گرفته شد. مقدار 7 درصد پروتيين‌خام، 50 درصد هضم‌پذيري و 8 مگاژول انرژي متابوليسمي، به‌عنوان حد ‌بحراني آنها براي نياز نگهداري يك واحد دامي (گوسفند زنده بالغ غيرآبستن و خشك با ميانگين وزن 50 كيلوگرم) چراكننده در مرتع در نظر گرفته شد. مقدار نياز روزانه (كيلوگرم علوفه خشك) معادل واحد دامي چراكننده در مراتع مورد مطالعه (گوسفند نژاد فشندي به وزن 7/60 كيلوگرم)، در شرايط مطلوب كيفيت علوفه مرتع، بين 5/1 تا 4/2 كيلوگرم در روز در تيپ‌هاي گياهي منطقه تغيير مي‌كند كه در شرايط خيلي مطلوب كيفيت علوفه مرتع، كمتر از 5/1 كيلوگرم و در شرايط نامطلوب كيفيت علوفه مرتع، بيشتر از 4/2 كيلوگرم مي‌باشد. مقدار علوفه لازم براي تامين نياز روزانه معادل واحد دامي چراكننده در مراتع منطقه در مراحل مختلف فنولوژيكي شامل مرحله رشد رويشي، گلدهي و بذردهي به‌ترتيب عبارتند از: 3/1، 6/1 و 9/1 كيلوگرم كه كمترين مقدار مربوط به مراحل اوليه رشد مرتع و بيشترين مقدار مربوط به مراحل پاياني رشد مي‌باشد. نتايج، مباحث و دستورالعمل ارايه شده در اين مقاله، به‌عنوان اطلاعات پايه براي مديريت دام و مرتع منطقه مورد مطالعه و رويشگاههاي مشابه آن در سطح كشور و تامين بخشي از اطلاعات مربوط به روشهاي تعيين وضعيت، ظرفيت و گرايش مراتع مي‌باشد. واژه‌هاي كليدي: طبقه‌بندي شاخصهاي كيفيت علوفه، نياز روزانه دام، مرحله رشد، پروتيين‌خام، هضم‌پذيري، انرژي متابوليسمي

Abstract In order to maintain the nutritional status of livestock and achieve optimum performance of livestock on rangeland, range forage must be able to provide the minimum requirement of grazing animal at various phenological stages. However, to be aware and getting informed of whether the rangeland forage does have such a potential or not, it is necessary to provide a framework on the basis of scientific principles to classify the forage quality index. Moreover, this framework must be simple in terms of functionality and applicability to be used by the specialists. Until now, such a framework has not been provided for range forage. Therefore, in the current paper, not only was the information of forage quality index of species in rangeland types of Taleghan provided, but also the desirable forage quality of species was classified. The species having more than 7 % crude protein (CP) were very desirable; the ones having less than 5 % crude protein were considered undesirable and if the crude protein of species were between 5 and 7 %, they would be desirable. The species having more than 60 % dry matter digestibility (DMD) were very desirable; the species having less than 40 % dry matter digestibility were undesirable and if the dry matter digestibility of species were between 40 and 60 % , they would be desirable. The species having more than 8 Mj/Kg DM metabolisable energy (ME) were very desirable; the species having less than 5 Mj/Kg DM metabolisable energy were undesirable and if the metabolisable energy of species were between 5 and 8 Mj/Kg DM, they would be considered desirable. The values of 7% crude protein (CP), 50% dry matter digestibility (DMD) and 8 Mj/Kg metabolisable energy (ME) were considered as the critical levels for maintenance requirement of an animal unit (non-pregnant and dry sheep with a mean weight of 50 kg). The daily requirement (dry forage) of grazing animal unit equivalent (Fashandi breed sheep with the weight of 60.7 Kg) in rangeland types varied between 1.5 and 2.4 Kg per day when the forage quality was desirable. This value was less than 1.5 Kg when the forage quality was very desirable while it reached to 2.4 Kg when the forage quality was undesirable. Daily requirement of animal unit equivalent in rangelands of Taleghan in phenological stages of vegetative stage, flowering and seeding stage were 1.3, 1.6 and 1.9 Kg, respectively that the minimum and maximum values were recorded for vegetative and seeding stage, respectively. Results, discussion and the presented framework of classification in this paper are regarded as the fundamental information for management of animal and the rangeland in Taleghan and similar habitats in Iran, being able to provide a part of information for methods of determining the range condition, range trend and grazing capacity. Key words: classification of forage quality index, daily requirement, phenological stage, crude protein (CP), dry matter digestibility (DMD), metabolisable energy (ME).