تاثير چراي دام بر خصوصيات زايشي جوامع گياهي مراتع استپي

Effect of livestock grazing on reproductive characteristics of plant communities in steppe rangelands

چكيده چراي حيوانات با تاثيري كه بر خصوصيات زايشي گونه‌هاي گياهي دارد قدرت رقابتي آنها را در جامعه گياهي تغيير داده و موجب تغيير در تركيب و ساختار اين جوامع مي‌شود. هدف از اين مطالعه بررسي تغيير در خصوصيات زايشي جوامع گياهي در مراتع استپي است و همزمان با بررسي تغيير در تركيب گياهي به دنبال اين موضوع است كه آيا تغيير در تركيب گياهي همراه با تغيير در خصوصيات زايشي هست يا خير؟ به همين منظور در دو منطقه قرق بلند‌مدت و قرق كوتاه‌مدت و يك منطقه چراي آزاد در مراتع استپي شهرستان بروجن اقدام به نمونه‌برداري از پوشش شد. ابتدا از طريق پيمايشهاي ميداني نسبت به تشخيص تيپ‌هاي گياهي مبادرت نموده و در داخل هر تيپ گياهي به روش تصادفي- سيستماتيك در امتداد سه ترانسكت 100 متري 30 پلات يك متر مربعي براي نمونه‌برداري انتخاب شد و در هر پلات درصد پوشش گونه، ميانگين حداكثر ارتفاع سطح فتوسنتز كننده، تعداد سنبل يا گل، تعداد گلچه يا گل و تعداد بذرهاي هر گونه محاسبه گرديد. براي بررسي تغيير در خصوصيات زايشي و تركيب جامعه گياهي از روش رج‌بندي تحليل تطبيقي قوس‌گيري شده (Detrended Corespondance Analysis=DCA) و تجزيه واريانس يكطرفه بر روي بارهاي واحدهاي نمونه‌برداري (پلاتها) به همراه مقايسات چندگانه روش توكي استفاده شد. نتايج بدست‌آمده از روش رج‌بندي DCA‌ نشان داد كه پراكنش واحدهاي نمونه‌برداري در فضاي رج‌بندي در بين سه نوع مديريت چرايي متفاوت است. نتايج DCA بر روي خصوصيات زايشي نشان داد كه سه منطقه چرايي از لحاظ خصوصيات زايشي قابل تفكيك است. سه جامعه گياهي در سه منطقه مورد مطالعه از لحاظ توليد اندامهاي زايشي بذر، گلچه و سنبلچه در گندميان، گل و سنبل در گندميان اختلاف معني‌‌داري دارند. در مناطق مورد مطالعه از لحاظ حداكثر ارتفاع گونه‌ها اختلاف معني‌داري مشاهده نشد، ولي توليد بذر گونه‌هاي كلاسهاي مختلف در جوامع مورد مطالعه اختلاف معني‌داري داشت. به‌طوركلي اين مطالعه نشان داد در نتيجه چراي حيوانات كاهش قابل ملاحظه‌اي در توليد بذر و اندامهاي زايشي گياهان مرغوب مشاهده گرديد كه اين امر موجب كاهش در قدرت رقابتي گياهان و زادآوري آنها شد و در نتيجه تغيير در تركيب گياهي در نتيجه چراي حيوانات با تغيير در خصوصيات زايشي جامع گياهي همراه شد. واژه‌هاي كليدي: اندامهاي زايشي، تحليل تطبيقي قوس‌گير، قدرت رقابتي، قُرق، رج‌بندي، مديريت چرا.

Abstract Variations in reproductive characteristics of plant communities result in a shift in composition and structure of plant communities. The main goal of this study was to investigate the variation in reproductive characteristics of plant communities caused by livestock grazing in steppe rangelands and simultaneously to examine whether this shift in plant community composition is accompanied with variation in reproductive traits. For this purpose, random-systematic method was used to estimate canopy cover, height, number of spike and spikelet, number of flower and floret and number of seeds in plots, randomly established along three 100-m transects in three grazing treatments including long and short term grazing and exclosure. Detrended Correspondence Analysis (DCA in PC-Ord4.2) and analysis of variance (with multiple comparison; Tukey test) were used to reveal the shifts in composition and reproductive characteristics of plant community. Results showed that there were differences in plot distribution in ordination diagrams of three grazing treatments and these areas could be distinguished from each other in terms of plant community composition and reproductive characteristics such as number of seeds, floret, and number of spikelet in graminoids, flower and spike. Moreover, seed production of different classes of plant palatability was significantly different among grazing treatments. Results indicated that shift in plant community composition, resulted from livestock grazing, were accompanied with a shift in reproductive characteristics. Key words: exclosure, detrended correspondence analysis, ordination, reproductive characteristics.