مرکز منطقه ای اطلاع رساني علوم و فناوري - مدل زمين‌ساخت فلات آذربايجان (شمال گسل تبريز و جنوب ارس)‏

چكيده فارسي :

آذربايجان ايران ناحيه‌اي است در شمال باختر ايران كه دگرشكلي و لرزه‌خيزي شديدي دارد و ميان كوهزادهاي بزرگ قفقاز در شمال و البرز در خاور و با فاصله از زاگرس در جنوب قرار ‏گرفته است. در اين مطالعه محدوده شمال باختر ايران در شمال گسل تبريز (تا محدوده شهر ميانه)، يعني محدوده استان‌هاي آذربايجان شرقي و اردبيل مورد بررسي قرار مي‌گيرد. در اين پژوهش ‏ساختارهاي محدوده ياد‌شده در ارتباط با سوگيري تنش‌ها و با هدف چگونگي ارتباط آنها با زمين‌ساخت امروزي آذربايجان با باز‌سازي مدل زمين‌ساخت اين محدوده مورد كنكاش قرار ‏مي‌گيرد. در اين مطالعه از روش ‏Angelier (2002)‎‏ كه يك روش تحليلي براي محاسبه تنسورهاي تنش است، در بخش‌هاي مختلف محدوده مطالعاتي براي محاسبه تنسور تنش استفاده شده ‏است. همچنين از روش پيشنهادي ‏Angelier (1984 & 2002)‎‏ براي جدايش تنش‌ها در محدوده مطالعاتي بهره گرفته شده است. شيوه كار به اين صورت بوده است كه با گردآوري داده‌هاي ‏صحرايي و لرزه‌اي گسل‌ها و محاسبه سوگيري تنش به روش تحليلي در اين ناحيه وضعيت تنش‌هاي زمين‌ساختي مرتبه سوم در محدوده مرزهاي منطقه مشخص شده، و سپس باز‌سازي تنش‌هاي ‏مرتبه اول با جدايش تنش‌ها براي فلات آذربايجان صورت گرفته است. نتايج تحليل تنش‌ها نشان مي‌دهد كه در آذربايجان دو سامانه تنش فشاري يكي با روند ‏NE-SW‏ و ديــگري با روند ‏NW-SE‏ وجود دارد. وجود دو سامانه راندگي مورب در آذربايجان و ساختارهاي انباشته شواهدي بر تاييد اين دو سامانه تنش است. سامانه تنش اول موجب گسترش سه پيكره زمين‌ساختي به ‏صورت كمربند چين- رانده ارسباران، اهر (قوشه‌داغ) و بزكش به طور چيره شده است كه راندگي‌هاي به‌وجود آورنده اين پيكره‌ها بيشتر در ژرفاي زمين قابل بررسي هستند. اما سامانه دوم ‏سبب تشكيل و تكامل راندگي‌هاي با امتداد ‏N-S‏ در اين ناحيه شده است كه طول كوتاهي دارند و به‌صورت انباشته و در سطح زمين گسترش دارند. فرايند راندگي دو سامانه رانده (مورب) ياد ‏شده در فضاي ميان گسل هاي امتدادلغزي صورت مي‎ ‎گيرد كه بيشتر روندهاي شمالي - جنوبي و يا شمال‌خاوري- جنوب‌باختري دارند. بازسازي تنش‌هاي مرتبه اول در ارتباط با پيكره‌هاي ‏زمين‌ساختي و ساختارها، مدل زمين‌ساختي فلات آذربايجان را به دست داده است. در اين مدل، فلات آذربايجان (شرقي) از شمال با قفقاز كوچك، از خاور با پي‌سنگ خزر جنوبي و از جنوب ‏و باختر با بلوك ايران مركزي، مرزهاي همگرا تشكيل داده و در برخورد است. در اين ميان، سامانه فشارش بازسازي شده به‌گونه‌اي است كه چرخش پاد‌ساعتگردي را بر فلات آذربايجان ‏تحميل مي‌كند.‏