چارچوبي مفهومي براي برنامه ريزي مبتني بر آينده انديشي در دانشگاه

A Conceptual framework for futurity oriented university planning

با توجه به شرايط بسيار پيچيده در جهان به شدت رقابتي و با دگرگونيهاي گسسته، دانشگاهها و موسسات آموزش عالي ايران به مثابه نهادهايي هوشمند، خودتنظيم و خودراهبر راهي جز سوق دادن برنامه ريزيهاي خود به سمت الگوي آينده انديشي و آينده نگاري راهبردي در پيش ندارند. آينده انديشي قبل از هر چيز رويكرد معرفت شناختي نوپديدي به برنامه ريزي است. در آينده انديشي، آينده هاي بديل به صورت چهار مرحله ممكن، باورپذير، محتمل و مرجّح سطح بندي مي شوند. دانشگاههاي پيشرو جهان رويكرد آينده پژوهي را در كانون برنامه ريزيهاي خود قرار داده اند. هدف از پژوهش حاضر دستيابي به الگويي مفهومي و عملياتي براي آينده نگاري در دانشگاه بود. نوع پژوهش توصيفي و تحليلي بود و از روش تحقيق كيفي تحليل محتواي متون و منابع و تجارب دانشگاهي و مراجعه به خبره هاي موضوع استفاده شد. قلمرو تحقيق دانشگاههاي دولتي غير علوم پزشكي بود. از ابزارهاي محقق ساخته پس از بررسي روايي آنها براي تحليل محتواي اسناد نظام آموزش عالي و دانشگاه و مصاحبه عميق اكتشافي به صورت نيمه ساختمند با نمونه اي هدفمند از مديران در حد اشباع داده ها استفاده شد. روش تحليل، تحليل محتواي كيفي متون بود و از تركيب متوازن (مثلثي كردنِ) يافته ها، الگويي مفهومي به دست آمد و در پنل خبره ها و ذينفعان، اعتباربخشي شد. نتايج تحقيق، دستيابي به مدلي مفهومي شامل سه ركن و هشت حلقه فرايندي، به علاوه دوازده اصل راهنما براي آينده انديشي در دانشگاهها بود و در پايان، پيشرانها و عوامل شكل دهنده به آينده دانشگاه ايراني سنخ شناسي شد.

Considering worlds’ highly complex and competitive conditions and metamorphosis, Iran’s universities and higher education institutions resembling intelligent, self regulated and self guided organizations have no choice but to strategically drive their planning toward futures study. Foremost, futures study is an emerging epistemological platform and approach to the planning. In futures study alternative futures are being categorized in four possible, plausible, probable and preferred levels. Worlds’ leading universities placed the futures studies at the center of their planning. The purpose of this study was to obtain a conceptual and operational model for futurity at university settings. A descriptive/analytical and a qualitative research method was chosen for content analysis of texts, documents, academic experiences and expert consultations. Research domain was public universities excluding medical universities. Researcher made tools was utilized for content analysis and their validity was evaluated. In-depth, semi- structured and exploratory interviews with purposive sample of administrators were conducted to the point of data saturation. The method of analysis was qualitative content analysis of texts. Triangulation of findings led to a conceptual model. Validation of the model was tested by panels of experts and stakeholders. Research results included a conceptual model with three pillars, eight procedural loops and 12 guiding principles for foresight system at universities. Finally, driving forces and the factors shaping the future of Iranian university were identified. Keywords: University, Strategic Foresight, Planning Model, Futures Studies, Driving Forces.