علل كمبود تبادل خاطرات جنگ ايران و عراق در محافل غير رسمي شهر تهران

The Causes of Scarcity of Collective Memories of Iran-Iraq’s War in Informal Gatherings in Tehran

جنگ از مهم‌ترين ‌‌وقفه‌هاي تاريخي هويت‌‌ساز در حيات هر ملت است كه جوامع، پس از پايان‌‌يافتنش، درصدد حفظ ياد و خاطرات آن برمي‌آيند. تنوع و تكثر راويان جنگ و ديدگاه‌هاي متفاوت آن‌ها روايات متعددي را رقم مي‌زند كه فقط در صورت كنار هم قراردادن آن‌ها مي‌توان به تصويري واقعي از جنگِ رخ‌‌داده نزديك شد؛ با اين ‌‌حال روايت رسمي دولتي، با استفاده از امكاناتي كه دراختيار دارد، در پي ارايه تصويري يك‌دست و همگون از جنگ است و بازتاب‌هاي اجتماعي روايات عاملي محدودكننده‌ مي‌شوند، به ‌طوري ‌كه دولت ديگر قادر به ترسيم چهره واقعي جنگ نخواهد بود. از اين‌رو پويايي روايات خُرد مردمي در بيان خاطرات جنگ، براي تعديل روايت رسمي، از اهميت زيادي برخوردار است؛ اگرچه آن‌چه در ايران در زمينه خاطرات جنگ مشاهده مي‌شود بيش‌تر ركود و انفعال است. پژوهش حاضر از نظريات هالبواكس استفاده كرده است، به‌ويژه در زمينه «بازگوكردن» خاطرات شخصي كه اولين حلقه ارتباط ميان خاطره شخصي و خاطره جمعي است و «تبادل خاطرات» كه براي شكل‌‌دادن به حافظه تاريخي افرادي كه در جنگ حضور نداشته‌اند، الزامي مي‌نمايد. اين پژوهش همچنين از آراي ريكور در خصوص ضرورت ارتباط بين‌ نسلي براي پيوند خاطره فردي و جمعي و آسيب‌هاي خاطره در محافل غير رسمي، كه بعضاً باعث كمبود خاطره در اين محافل مي‌شود، بهره گرفته است؛ با اين ‌‌حال، با نظر ‌‌به مختصات بومي جنگ ايران و عراق و زمينه‌هاي اجتماعي خاص جامعه ايراني،‌ توضيح پيچيدگي اين مسيله صرفاً با استفاده از اين نظريه‌ها ممكن نيست؛ از اين رو براي كشف علل اختصاصي كمبود تبادل خاطرات در محافل غير رسمي روش كيفي و مصاحبه‌هاي عميق به كار گرفته شده و فقط در مرحله تحليل يافته‌ها از پيشينه نظري موجود جهت، چهارچوب ارجاعي مورد استناد، استفاده شده است. يافته‌هاي پژوهش حاكي از آن است كه عواملي چون امتيازهاي داده‌شده به رزمندگان، فرافكني مشكلات فضاي سياسي موجود به رزمندگان، ايجاد هاله قدسي پيرامون جنگ، پرهيز از ريا، بي‌‌انگيزگي مخاطبان نسبت به موضوع جنگ، دردناكي صحبت از جنگ، و درنهايت كمبود گفت‌وگو در محافل غير رسمي از اصلي‌ترين ‌‌علل كمبود تبادل خاطره در اين محافل است.