مرکز منطقه ای اطلاع رساني علوم و فناوري - ضرورت افزودن واحد درسي "سلول درماني با سلول‌هاي بنيادي" به برنامه‌ي آموزشي دانشجويان پزشكي

چكيده فارسي :

امروزه تحقيق درباره‌ي سلول‌هاي بنيادي با توجه به پتانسيل بالقوه‌ي آنها در زمينه‌ي سلول درماني مورد توجه خاصي قرار گرفته است. خوشبختانه تحقيق در اين زمينه تقريباً همگام با كشورهاي ديگر، در ايران نيز شكل گرفته و هم اكنون تحقيقات زيادي در زمينه‌هاي مختلف خصوصاً جنبه‌ي بيولوژيكي سلول‌هاي بنيادي در حال انجام است(1تا3). آنچه كه سبب شد تا اين نامه به رشته‌ي تحرير در آيد اهميت آينده‌نگري استفاده از سلول‌هاي بنيادي در بالين است. بدون شك يكي از دلايل اصلي پيشرفت سريع در زمينه‌ي سلول‌هاي بنيادي، تحقيق گسترده توسط طيف متفاوتي از محققين از علوم پايه (از جمله بيولوژي سلولي مولكولي، فيزيولوژي، بيوشيمي) و باليني (از جمله چشم، اعصاب، ارتوپدي، هماتولوژي) است(4و5). وقتي واژه‌ي " سلول درماني با سلول‌هاي بنيادي" مطرح مي‌گردد، به نظر مي‌رسد كه ساز و كارهاي جديدي بايد انديشيده شود، چراكه براي كاربرد سلول‌هاي بنيادي انتظار از گروه باليني فزوني مي‌گيرد و به نظر مي‌رسد كشوري كه بتواند بستر‌هاي مناسب را در حيطه باليني مهيا كند مي‌تواند گوي سبقت را از ديگران بربايد. گام اول در اين زمينه ايجاد آموزش لازم به پزشكان آينده در زمينه‌ي سلول‌هاي بنيادي و سلول درماني است. هرچند در بعضي از دانشگاه‌هاي كشور از جمله دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي واحد درسي "سلول درماني با سلول‌هاي بنيادي" به صورت واحدي انتخابي براي دانشجويان اينترن در دوره‌ي كارورزي ارايه مي‌شود، ولي هم اكنون واحد مصوبي در زمينه‌ي سلول‌هاي بنيادي و سلول درماني در برنامه‌ي درسي (curriculum) دانشجويان پزشكي قرار ندارد. مساله‌اي كه اهميت اين امر را دو چندان مي‌سازد لازمه‌ي هدف‌گذاري در سلول‌هاي بنيادي است. اگر چه استفاده از سلول هاي بنيادي در درمان بيماري‌هاي دژنراتيوي مانند پاركينسون(6و7)، آلزايمر(8)، ضايعات نخاعي(9) و چند بيماري ديگر مورد اقبال علمي قرار گرفته‌اند، ولي سلول‌هاي بنيادي داراي پتاسيل بالقوه‌اي هستند كه مي‌توانند در بسياري از بيماري‌ها مورد استفاده قرارگيرند. اين چنين هدف‌گذاريي فقط از طرف يك فرد آشنا به بالين مي‌تواند انجام گيرد كه با پاتولوژي بيماري آشنايي كامل دارد، و اين امر ضرورت آموزش در اين زمينه را افزون مي‌كند. در طي اين واحد/واحدهاي آموزشي، دانشجويان بايد از ابتدا با مفاهيم كلي سلول‌هاي بنيادي از جمله توانايي خودنوسازي (Self-renewal)، توانايي تمايز (Potency)، انواع سلول‌هاي بنيادي، مورفولوژي و الكتروفيزيولوژي و كارآمدي (functionality) سلول‌هاي بنيادي آشنا گردند؛ هم‌چنين مفاهيمي مانند ضرورت آنژيوژنز در روند سلول درماني، رد پيوند و يا سرطاني شدن سلول‌هاي بنيادي از ديدگاه پزشكي بايد مورد تجزيه و تحليل قرار گيرد. آشنايي با روش‌هاي كشت سلول و تكثير و تمايز سلول‌هاي بنيادي و كار آزمايشگاهي با آنها مي‌تواند به دانشجو كمك نمايد تا در كاربرد سلول‌هاي بنيادي علمي تر تصميم بگيرد. به طور مثال، آشنايي با داربست‌هاي 3 بعدي به عنوان يكي از اجزاي درمان با سلول‌هاي بنيادي مي‌تواند در نوع تزريق و نحوه رساندن سلول بنيادي (stem cell delivery) اثرگذار باشد. در مجموع تاكيد اين نامه بر ضرورت وجود واحد درسي با عنوان "سلول درماني با سلول‌هاي بنيادي" در قالب درس دانشجويان علوم پزشكي است. نمونه‌هاي ذكر شده، برخي از اجزاي مهم سلول درماني با سلول‌هاي بنيادي مي‌باشند كه مي‌توانند به عنوان سرفصل‌هاي آموزشي مورد توجه قرار گيرند؛ البته انتخاب سرفصل‌هاي آموزشي بايد با توجه به توانايي‌هاي موجود و بيماري‌هاي بومي انجام گيرد. اميد است با سياست‌گذاري صحيح آموزشي در زمينه‌ي كاربرد سلول‌هاي بنيادي، بحث سلول درماني به صورت كاملاً علمي، با دقت و به هنگام در عرصه‌ي باليني مورد استفاده قرار گيرد.