نمايشنامه اوستاد نوروز پينه‌دوز: منبعي مهم براي مطالعه فارسي گفتاري دوره قاجار

Ustâd Norūz-e Pīnedūz: A Reference for the Study of the Spoken Persian of the Qajar Era

تاكنون متون مختلفي درباره اصطلاحات و ضرب‌المثل‌هاي رايج در دوره قاجار منتشر شده‌اند، ولي چون اين متون بيشتر ناظر بر فهرست واژگان هستند و در قالب جمله ارايه نشده‌اند، نمي‌توانند تصوير روشني از «زبان فارسي گفتاري» اين دوره در اختيار بگذارند. به همين دليل تصور رايج از گفتار مردم دوره قاجار، همان جملات ديرياب و دشواري است كه در متون برجا مانده از آن زمان باقي ديده مي‌شود. با وجود اين، آنچه مي‌تواند تا حدي اين نقيصه را جبران كند، رجوع به متون نمايشي آن دوره است. متون نمايشي چون ماهيتا بر اساس گفتگو شكل مي‌گيرند، به گونه گفتاري زبان نزديكترند و طبيعتا داده‌هاي بيشتر و مستندتري را براي مطالعه گونه گفتاري زمان خود در اختيار مي‌گذارند. اين مقاله به بررسي فارسي گفتاري موجود در نمايشنامه اوستاد نوروز پينه‌دوز اثر كمال‌الوزاره محمودي (1253-1309 قمري)، نمايشنامه‌نويس عصر مشروطه مي‌پردازد، و ضمن معرفي او و آثارش، ويژگي‌هاي فارسي گفتاري متون او را بررسي مي‌كند. اهميت اين نمايشنامه در آن است كه احتمالاً قديمي‌ترين و مفصل‌ترين «متن»ي است كه از فارسي گفتاري برجا مانده است.

There have been several texts published about the idioms and proverbs of the Qajar era, but these texts are mostly dealing with words, and have never been presented in sentences. Therefore, they are not able to provide a clear picture of the “spoken Persian” of the 18th and 19th century Iran. Perhaps that’s the reason why many people think that the Persian used by the Iranian in that period has probably been the very figurative one we now read in the texts of that period. In order to have a clearer picture of the people’s speech of that time, dramatic works provide the best sources. Having been written to be acted out, and being based on dialogues, the dramatic texts are closer to the speech of people, and therefore, are regarded as good sources for sociolinguistic studies of the certain periods of time. This article deals with the Persian used in the play Ustâd Nor?z-e P?ned?z by Kamâl ol-Vezâre Mahm?d? (1253-1309Q)m which is most probably the oldest “text” in hand which makes an excessive use of the spoken Persian.