تحليل الگوي گسترش كالبدي-فضايي شهر مراغه با استفاده از مدل هاي كمي

Analysing the Physical and Spatial Expansion Pattern of Margheh Using Quantatitive Models

الگوي رشد و توسعه كالبدي يا شكل شـهر به عنوان الگوي فضايي فـعاليت هاي انسان تـعريف مي شود، در حال حاضر الگوي توسعه شهرها به دو دسته گسترش افقي يا پراكنده (Sprawl) و الگوي شهر فشرده (Compact) تقسيم مي گردد. شواهد نشان مي دهد كه در دهه هاي اخير شهرها به صورتي بي برنامه رشد كرده و محدوده هاي شهري به چندين برابر وسعت اوليه خود رسيده اند. به همين خاطر برنامه ريزان و سياست گذاران در سراسر جهان تلاش مي كنند تا با شناخت الگوي توسعه كالبدي شهر، رشد آن در راستاي توسعه پايدار شهري هدايت و مديريت كنند. مورد مطالعه اين تحقيق شهر مراغه مي باشد، اين شهر در شمال غرب كشور قرار دارد. در اين تحقيق كه با بكارگيري روش هاي تحليلي- تطبيقي تلاش مي شود تا الگوي رشد كالبدي-فضايي مراغه در دوره هاي مختلف شناسايي و اندازه گيري گردد. روش هاي كمي مورد استفاده شامل درجه تجمع (موران، گري)، ضريب آنتروپي، ضريب جيني، هلدرن و تراكم مي باشد. نتايج به دست آمده از پژوهش نشان مي دهد كه شهر مراغه از نظر رشد كالبدي و فضايي در گذشته رشدي آرام و فشرده داشته كه با شروع شهرنشيني سريع يعني از سال 1355 تا 1365 رشد شتابان شهري تجربه كرده است بطوري كه مساحت شـهر در اين دوره 16.5 برابر افزايش يافـته است كه از اين دهـه رشد بي رويه شهري (Sprawl) رخ داده و تا دهه 1385 توسعه و گسترش شهر به صورت پراكنده ادامه يافته است، با توجه به نتايج پژوهش، براي تغيير نوع رشد شهر و دستيابي به توسعه پايدار شهري الگوي رشد فشرده به عنوان الگوي توسعه آتي پيشنهاد شده است.

The growth and development pattern or city form is defined as spatial pattern of human activities. At present the city pattern is divided into two groups as horizontal or sprawl and vertical or compact. Evidences show that cities are grown unplanned in recent years and the citiesʹ limits have expanded several times than their primary area. Thus, planners and policy makers are trying to identify the physical pattern of cities to manage and direct the city growth in line with sustainable development. Maragheh is the case study for this research which is located in the north west of the country. The research applied analytical-comparative methods to identify and assess the pattern of physical and spatial growth of the city in different periods. The quantitative models included accumulation degree (Moran and Grey), Entropy, Ginny coefficient, Heldern and density. The results show that the city has experienced a slow and compact physical and spatial growth in the past through which the start of rapid urbanization during 1355 to 1365 expanded rapidly. The area of city increased 16.5 times and this was in the form of sprawl and continued to 1385. Regarding the results of the research the compact city pattern is recommended for the change of growth pattern and approaching the urban sustainable development.