بازتاب تمثيل سايه و آيه مَدَّ الظِّل در حكمت متعاليه

Reflection of the Allegory of Shadow and the Madd al-Zill Verse in the Transcendent Philosophy

نقش تمثيل براي بيان حقايق مابعدالطبيعي در حكمت متعاليه بسيار برجسته است. در اين مقاله با روش توصيفي ـ تحليلي به تمثيل سايه (ظل) و بازتاب آيه ظل (الم تَرَ الي رَبِّكَ كَيفَ مدّ الظّل) و نتايج آن در آثار ملاصدرا و پيروان مكتب وي خواهيم پرداخت. تبيين رابطه عالم با حق تعالي بر اساس اضافه قيوميّه شكل ميگيرد و بر اساس آن، عالم ظل خداوند است و وجود مستقل و مكتفي بذات ندارد. انسان كامل، همچون تجلي همه صفات حق، ظل خدا و خليفه اوست. افزون بر اين، هر مرتبه از مراتب وجودي آدمي سايه مرتبه برتر است. ملاصدرا از رابطه سايه و صاحب سايه براي تبيين اصالت وجود و اعتباريت ماهيت، وجود منبسط الهي، برهان صديقين، تجلي جلال و جمال و نسبت ميان علت و معلول بهره‌هاي فراواني برده است. از ديدگاه او ظل (نمود) همچون برزخي ميان بود (نور) و نبود (ظلمت)، كليدي براي گشودن و درك برخي از مسايل عمده خداشناسي، كيهان‌شناسي و انسان‌شناسي است. نفي استقلال وجودي، حكايتگري و نمايندگي، دلالت و راهنمايي، استتار و اختفا، گسترش و امتداد، تناظر ميان اجزا ، تلازم و معيّت، اتحاد و يگانگي و رجوع به اصل، از مهمترين وجوه تمثيل سايه است كه ملاصدرا در تبيين مسايل اساسي حكمت خويش از آنها بهره ميگيرد.

The role of allegory in expressing metaphysical realities in the Transcendent Philosophy is extremely prominent. In this paper, following a descriptive-analytic method, the writer deals with the allegory of shadow (zill) and the reflection of Madd al-zill verse and its effects on the works of Mulla Sadra and the followers of his school. The explanation of the world’s relationship with Almighty Truth is formed based on the self-existence relation, according to which the world is the shadow of God and has no independent and self-subsistent existence. The perfect man, like the manifestation of all attributes of the Truth, is the shadow of God and His vicegerent. Moreover, each human ontological level is the shadow of its higher level. Mulla Sadra has greatly benefitted from the relationship between the shadow and its owner in order to explain the principiality of existence and the mentally-positedness of quiddity, the diving simple existence, the argument of the righteous, manifestation of glory and beauty, and the cause-effect relationship. In his view, the appearance is like a limbo between being (light) and non-being (darkness) and a key for opening the door to understanding some of the major problems of theology, cosmology, and anthropology. Some of the most important aspects of the allegory of shadow which Mulla Sadra resorts to in order to explain the basic issues in his own philosophy include: negation of ontological independence, presentation and representativeness, indication and guidance, covering and hiding, expansion and extension, correspondence among component parts, concomitance and accompaniment, unity and oneness, and returning to the origin.