نقش عوامل طبيعي در پراكنش فضايي سكونتگاه هاي روستايي شهرستان تربت جام

The Role of Physical Factors upon Spatial Distribution of Rural Settlements in Torbat-Jam

عدم شناخت و توجه كافي و جامع به معيارهاي طبيعي جهت استقرار سكونتگاههاي روستايي، تلفات و هزينه هاي ناشي از رخدادهاي طبيعي را افزايش مي دهد، از اين رو برنامه هاي توسعه همواره كاهش خطرپذيري و افزايش پايداري سكونتگاه هاي را مدنظر دارند. ضرورت توجه به اين مساله در شهرستان تربت جام، با توجه به اينكه بيش از 50 درصد جمعيت شهرستان در نواحي روستايي سكونت دارند، حايز اهميت است. اين پژوهش با هدف بررسي وضعيت استقرار سكونتگاههاي روستايي شهرستان تربت جام، برحسب معيارهاي طبيعي صورت گرفته است. به منظور دستيابي به اهداف پژوهش، 8 معيار طبيعي شامل ارتفاع، شيب، ليتولوژي، رودخانه ، گسل و عناصر اقليمي (بارش، تبخير، دما)، بعنوان عوامل موثر در استقرار سكونتگاهها انتخاب شده و با استفاده از روشهاي آماري در محيطGIS ، مورد تجزيه و تحليل قرار گرفته اند. با توجه به اينكه پهنه بندي نياز به لحاظ نمودن معيارهاي مختلف دارد بنابراين بهتر است از روش‏هاي تحليل چندمعياره‏MCDA استفاده شود، در اين زمينه روش‏هاي مختلفي وجود دارد كه در تحقيق حاضر از مدل لاجيك (Logic Model)، استفاده‏ شده است. نتايج تحقيق نشان مي دهد كه بيش از 85 درصد روستاهاي اين شهرستان در 55 درصد از پهنه شهرستان كه موقعيت مناسب و متوسطي از نظر معيارهاي 8 گانه دارند مستقر هستند و 15 درصد روستاها نيز در 45 درصد از پهنه شهرستان كه موقعيت نامناسبي دارند استقرار يافته اند. با توجه به نتايج بدست آمده كه وضعيت استقرار روستاها را در موقعيت سه گانه؛ نامناسب، متوسط، مناسب، نشان داده است، مي توان در برنامه ريزي هاي توسعه روستايي تدابير لازم را جهت جلوگيري يا كاهش خطرات احتمالي ناشي از رخدادهاي طبيعي و حوادث غيرمترقبه اتخاذ نمود.

Lack of appropriate and thorough attention toward physical – natural factors regarding rural settlements, has led to damages and subsequent costs based upon natural events incident. This in turn dictates the need for planning measures within the framework of risk mitigation and increase in settlements sustainability. This well applies to Torbat-Jam. This study aims to investigate Torbat-Jam’s rural settlements taking into account physical and natural specifications. As such 8 physical characteristics including relief, slope, lithology, river, faults and climatic elements precipitation, evaporation, temperature known as major factors for rural settlements location factors were determined and analyzed via application GIS. This is followed by application of multi criteria analysis via logic model. This study suggests that over 85 % of Torbat-Jam’s villages are located in areas which possess good circumstances regarding those 8 mentioned physical factors. However, 15% of the village’s located in poor location as far as those physical factors are concerned. There exist three types of villages range from poor to optimum location. This in turn needs planning with regard to mitigation of natural events incidence.