پاداش درك‌ ‌شده رانندگي غير ايمن و هزينه درك ‌شده رانندگي ايمن به عنوان تعيين ‌كننده‌هاي وضعيت رانندگي مردم شهر يزد، كاربردي از تيوري انگيزش محافظت

Perceived Rewards of Unsafe Driving and Perceived Costs of safe driving as Predictors of Driving Status in Yazd, Iran

مقدمه: حوادث ترافيكي يكي از مشكلات بزرگ سلامت عمومي به شمار مي‌رود كه پيش‌گيري مداوم و موثر از آن‌ها نيازمند تلاش‌هاي هماهنگ و همه جانبه است. پاداش و هزينه درك ‌شده از سازه‌هاي تيوري انگيزش محافظت مي‌باشند. ماهيت آن‌ها به خوبي تبيين نشده است، ولي شواهدي مبني بر تاثيرگذاري آن‌ها بر وضعيت رانندگي وجود دارد. بنابراين مطالعه حاضر، با هدف تعيين وضعيت سازه‌هاي فوق در زمينه رانندگي انجام شد. روش‌ها: در اين مطالعه مقطعي، 379 نفر از افراد 19 ساله و بالاتر مورد مطالعه قرار گرفتند. اين افراد داراي گواهينامه رانندگي بودند و به روش خوشه‌اي تصادفي از جمعيت تحت پوشش مراكز بهداشتي- درماني شهري شهر يزد انتخاب شدند. ابزار جمع‌آوري اطلاعات، پرسش‌نامه‌اي با روايي و پايايي قابل قبول بود. پرسش‌نامه شامل اطلاعات دموگرافيك و سازه‌هاي پاداش درك ‌شده، هزينه درك‌ شده و نيز بخش تخلفات عمدي پرسش‌نامه رانندگي منچستر بود كه به صورت خودگزارشي تكميل ‌گرديد. تجزيه و تحليل داده‌ها با كمك نرم‌افزار 18SPSS و آزمون‌هاي آماري t-test، ANOVA، ضريب همبستگي Pearson و Linear regression analysis انجام شد. يافته‌ها: آزمودني‌ها به ترتيب 8/44 و 56/46 درصد نمرات قابل اكتساب پاداش درك ‌شده و هزينه درك ‌شده را كسب نمودند. مهم‌ترين پاداش درك‌ شده رانندگي غير ايمن، تجربه شور و هيجان بيشتر به دليل رانندگي با سرعت غير قانوني (4/56 درصد) و مهم‌ترين هزينه درك ‌شده رانندگي ايمن، ديرتر به مقصد رسيدن به دليل اجتناب از رانندگي به هنگام خستگي (2/51 درصد) عنوان شد. از نظر آماري تفاوت معني‌داري بين سازه‌هاي پاداش درك ‌شده و هزينه درك ‌شده بر حسب جنس، سن، وضعيت تاهل و سابقه تصادفات و جريمه‌ها در طول يك سال گذشته مشاهده گرديد (05/0 > P). پاداش درك ‌شده و هزينه درك ‌شده با يكديگر و با رانندگي غير ايمن همبستگي مثبت و معني‌داري در سطح 01/0 داشتند. سازه‌هاي پاداش و هزينه درك ‌شده با يكديگر، 28 درصد از واريانس رانندگي غير ايمن را پيش‌بيني مي‌كردند كه در اين ميان نقش پاداش درك ‌شده (382/0 = B) بيش از هزينه درك ‌شده (194/0 = B) بود. نتيجه‌گيري: پاداش و هزينه درك ‌شده نقش مهمي در اتخاذ رفتارهاي غير ايمن هنگام رانندگي دارند. كاهش پاداش و هزينه درك ‌شده با هدف افزايش رفتارهاي ايمن رانندگي مي‌تواند به عنوان يك اصل در امر آموزش و سياست‌گذاري ايمني جاده مورد توجه قرار گيرد. به علاوه سازه‌هاي پاداش و هزينه از هم متمايز هستند و هر كدام مي‌توانند به عنوان تعيين‌ كننده‌هاي مستقل رفتار در رانندگي مورد توجه قرار گيرند.

Abstract Background: Road traffic injuries are a major but neglected public health challenge that requires coordinated efforts for effective and sustainable prevention. Perceived rewards and costs are constructs of protection motivation theory whose characteristics have not been explored exactly. However, since there are some evidences regarding their effects on driving status, this study aimed to survey the status of these constructs. Methods: In this descriptive cross-sectional study, a total number of 379 individuals aged equal to or more than 19 who had a driving license were evaluated. Clustered random sampling was used to select subjects from the population covered by urban health care centers of Yazd, Iran. A valid and reliable questionnaire was used for data collection. It was a self report questionnaire including demographic variables and constructs of perceived rewards, perceived costs and unsafe driving behaviors. The data were analyzed by t-test, analysis of variance (ANOVA), correlation coefficient and linear regression analysis in SPSS18. Findings: Subject scored 44.8%, 46.5%, and 17.4% percents of the total possible scores in perceived rewards, perceived costs and unsafe driving behaviors, respectively. The most important perceived reward of unsafe driving was reported as "excitement of speeding" (56.4%) while the most significant perceived cost was reported as "longer times to get to destinations because of avoiding driving due to fatigue" (51.2%). Perceived rewards and costs differed significantly based on sex, marital status and age (P < 0.05). Moreover, perceived rewards and perceived costs were significantly correlated not only with each other, but also with unsafe driving (P < 0.01). The two constructs explained 28% of the variance of unsafe driving. However, perceived rewards (B = 0.382) was a better predictor than perceived costs (B = 0.194). Conclusion: Perceived rewards and costs have an important role in driving status. Since decreasing perceived rewards and costs can lead to increased safe driving, it needs to be a key principle in road safety education and policy-making. In addition, these two constructs are different from each other and could be considered as independent predictors of driving status.