گونه بندي شهرهاي بالاي صد هزار نفري ايران براساس تحولات جمعيتي 50 سال گذشته (85-1335)

A Typology of the Iranian Cities with Emphasis on the Urban Centres More Than 100000 Populations during the Last Forty Years (1966-2006)

اين تحقيق با هدف تبيين تحولات 40 ساله در جمعيت اين شهرها بويژه شهرهايي كه از رشد نامتعادل‌تري برخوردار بودند صورت گرفته است. رويكرد اين مطالعه از نوع تحليلي- تكويني بوده و بر پايه داده هاي اسنادي- كتابخانه اي و نتايج سرشماري سال هاي 1345 تا 1385 استوار است. شهرها براساس نرخ رشد متوسط 40 سال اخير در چهار گروه تقسيم بندي شدند. نتايج حاصله بيانگر آن است كه 80 شهر بالاي صدهزار نفري ايران 70 درصد جمعيت شهري را تشكيل مي دهند اين شهرها از نظر تعداد و سهم جمعيتي همواره رو به افزايش بوده و از نظر ميزان رشد اكثراً تا سال 1365 سيري صعودي و پس از آن به تدريج روند نزولي را آغاز نمودند. برخلاف سده هاي گذشته كه عوامل طبيعي تاثير تعيين كننده اي در رشد و پراكنش جمعيت شهري ايران داشته، امروزه عوامل انساني نظير سياست هاي اقتصادي و جمعيتي دولت نقش مهمي را در اين خصوص ايفا نموده اند. پس از اسلامشهر با 91/12 درصد رشد متوسط در طول p دوره مورد مطالعه، شهرهاي اقماري تهران مانند قدس، ملارد، قرچك و پاكدشت با جذب سرريز جمعيتي تهران بيشترين رشد را داشته اند. برخي شهرها مانند مسجدسليمان و آبادان نيز از رشدي بسيار ضعيف وگاه منفي برخوردار بودند.

This research tries to typify the urban centers which experienced a more unbalanced growth in the recent 40 years. The main approach of the present paper is analytical-genetic and is based on the data which have been collected from the statistical center of Iran. The cities have been classified in four groups between 1966 to 2006. The results revealed that these cities comprise about 70% of the urban population and had grown by number and share of population. There is a steady growth from 1966 to 1986 and it gradually decreases to the recent years. The main factors of urban population growth for the early centuries have been physical as it had a crucial role to the Iranian urban population distribution in the country, but in the recent decades the human factors such as economic and demographic policies impacted the growth and distribution of the urban population. Islamshahr with 12.91 % average growth had the highest level and the satellite cities of Tehran such as Qods, Melard, Qarchak and Pakdasht in the outskirt of Tehran place in other levels due to absorption of the overspill population of the capital. Some cities like Masjedsolaiman and Abadan experienced very low and negative growth.