نظريه «وحدت متعالي اديان» و ارزيابي انتساب آن به عرفان اسلامي

The Theory of "Transcendent Unity of Religions" and the Evaluation of Attributing it to Islamic Mysticism

«وحدت متعالي اديان» بر آن است كه اديان داراي دو بُعد ظاهري و باطني‌اند و اگرچه در ظاهر متعددند، در باطن واحدند. اختلاف در ظاهر اديان لازم و ضروري ‌است، اما در باطن اختلافي نيست. اديان زنده ‌دنيا همگي از حقانيت برخوردارند و هر ديني تا زماني كه بدان عمل مي‌شود نسخ نشده و‌ راهي است به سوي حقيقت. قايلان به اين نظريه، يعني سنت‌گرايان، مدعي‌اند عارفان نيز بر همين عقيده‌اند و براي اثبات ادعاي خود، شواهدي از گفته‌هاي آنان ارايه مي‌كنند. نوشتار حاضر با رويكرد انتقادي نسبت به ديدگاه سنت‌گرايي، درصدد است با نگاهي جامع به مباني و نظام فكري هر دو گروه، انتساب انديشه «وحدت متعالي اديان» به عارفان را ارزيابي نموده، ديدگاه عارفان را تبيين كند و تحليل صحيحي از سو برداشت‌ها ارايه نمايد.

The theory of "transcendent unity of religions" holds that religions have two external and internal dimensions and are one in internal dimension in spite of multiple external dimensions. Difference in external dimension of religions is necessary, but there is no difference in internal dimension. The existing religions of the world all have legitimacy and each religion is a way towards truth and is not abrogated as long as it is practiced. Those who believe in this theory, i.e. traditionalists, claim that mystics have the same belief and provide some evidence extracted from mysticsʹ words to prove their claims. Using a critical approach to traditionalistsʹ view, the present paper seeks to evaluate the attribution of the idea of "transcendent unity of religions" to mystics, elaborate on their view and provide a correct analysis of misunderstanding through a comprehensive look at the principles and thinking system of both groups.