شرق زاگرس مركزي در دوره نوسنگي براساس كاوش هاي باستانشناسي تپه قلاگپ

Eastern Central Zagros During the Neolithic Period: Based on the Excavation at Tappeh Qelā Gap

علي‌رغم پژوهش‌هاي گسترده‌اي‌كه در بخش‌هاي مختلف نيمه شرقي زاگرس مركزي انجام گرفته، شواهدي اندك و پراكنده‌اي از دوره نوسنگي و پيش از آن در اين بخش به‌دست آمده است. اين‌درحالي‌است كه استقرارهاي اين دوره‌ها - نوسنگي، آغازنوسنگي و پيش از آن- در نيمه غربي و بخش‌هاي جنوبي زاگرس به مراتب بيشتر بوده و با بررسي‌ها و كاوش‌هاي صورت گرفته، چارچوب منظم گاهنگاري منطقه‌اي كامل‌تري را فراهم ساخته است. كاوش‌هاي باستان‌شناسي تپه قلاگپ در شهرستان ازنا لرستان در سال 1388، به‌دنبال چهار فصل بررسي و شناسايي شهرستان ازنا، به‌عنوان يكي از دشت‌هاي مهم شرقي منطقه زاگري مركزي صورت گرفت. اين كاوش‌ها، شواهدي از دوره نوسنگي جديد و مرحله انتقالي به مس‌سنگي قديم را در گمانه‌هاي لايه‌نگاري آشكار مي‌سازد. مدارك سفالي موجود، سه مرحله نوسنگي و انتقالي مس-سنگي را در يكي از اين گمانه‌ها به نام C نشان مي‌دهد كه شامل شش فاز سكونتي مي‌شوند. مرحله اول نوسنگي با عنوان قلاگپ 1 هم‌زمان با افق سراب جديد، مرحله دوم نوسنگي با عنوان قلاگپ 2 هم‌زمان با افق سراب - باغ‌نو و مرحله سوم كه انتقالي مس‌سنگي است، با عنوان قلاگپ 3 مطرح شده كه بعد از آن وارد مرحله مس‌سنگي قديم با عنوان قلاگپ 4 مي‌شود. علاوه‌بر سفال، مدارك ديگري از دوره نوسنگي از اين محوطه به‌دست آمده كه شامل سازه‌هايي با عنوان كف سخت سوخته با پلان دايره‌اي هستند و منتسب به فعاليت‌هاي خانگي و توليد غذا مي‌شوند. مواد ديگر مانند: ژتون‌ها، سردوك‌ها، مهره‌ها و قطعات پيكرك نيز يافت شده‌اند. مطالعه مواد تپه قلاگپ نشان ‌مي‌دهد كه اين جوامع با پيشرفت‌هاي مستقل و اِنزواسازي منطقه‌اي، سبك‌هاي سفالي منقوش منطقه‌اي گوناگون در دوره نوسنگي شرق زاگرس‌مركزي به‌طور بومي در برابر تماس‌هاي روزافزون و فشرده ميان‌منطقه‌‌اي توسعه يافته‌اند و درنهايت در مراحل دوره مس-سنگي كه با ظهور فرهنگ دالمايي هم‌راه است، يك هم‌گوني فرهنگي در سراسر زاگرس و مناطق همجوار با پيچيده‌تر شدن اين جوامع روي مي‌دهد.

Despite of great deal of archaeological researches on the various Eastern Central Zagros, occur slightly scattered evidences connected to the Neolithic and pre-Neolithic eras in the parts. There are further settlements in the western and also southern parts of Zagros during Neolithic, proto-Neolithic and earlier phases, which provided more complete regional chronology. Archaeological excavation at Tappeh QelaGap in the Azna district of the Luristan in 2009 carried out after four seasons of survey project on the district, as one of eastern plains of Central Zagros region. The excavation revealed evidences of late Neolithic and transitional Chalcolithic periods in the stratigraphic trenches. The evidences in the one of the trenches called C show three separated Neolithic to Transitional Chalcolithic phases on the trench, providing by comparison of ceramic assemblage and absolute dates of other typical sites. Phase one as QelaGap 1 paralleled to late Sarab horizon, phase two as QelaGap 2 paralleled to Sarab-Bagh-e No horizon, phase three as QelaGap 3 related to Transitional Chalcolithic and subsequently it begin early Chalcolithic period during phase four as QelaGap 4. Additionally, other Neolithic materials are tokens, spindle whorls, beads and piece of figuringes that indicated to Calculating, weaving, decoration and ritual activities and also occur several burnt stiff hard floors as one of most important evidences in the Neolithic Near East Societies, which possibly attributed to early domestic activities and food production. The evidences show some highland societies of Eastern Zagros developed by regional isolation with interactive relations that appeared on the painted pottery styles during Neolithic period. Eventually these societies transformed to more complex with cultural integration as Dalma tradition on the whole of Zagros. As a result, the data of archaeological excavations at Tappeh QelaGap explains some backgrounds of transitional process from Neolithic to Chalcolithic periods on the Eastern Central Zagros.