سيماي زيارت (مشهدالرضا) و دشواري‌هاي آن در دوران قاجار از نگاه جهانگردان (1210-1344 ق)

Pilgrimage (to Mashhad al-Riḍā) and its Complexities in the Qajar Period from the Tourists’ Point of View (1210-1344/1796-1925

شهر مشهد از بزرگ‌ترين مراكز زيارتي ايران و جهان اسلام به شمار مي‌رود. از ابتداي قرن دهم و هم‌زمان با طلوع حكومت صفوي، سيل زايران شيعي به مراكز زيارتي و از جمله شهر مشهد روند شتابنده‌اي را دنبال كرده است. حضور زايران در اين شهر اثرات فرهنگي، اجتماعي و اقتصادي فراواني را براي اهالي و مجاوران ساكن در اين شهر در پي داشته است. جهانگردان و مسافران فراواني كه در دوره قاجاريه از اقصي نقاط داخل و خارج از مرزها به ايران مي‌آمده‌اند از اين شهر نيز ديدن كرده و شرح مشاهدات خود را در قالب سفرنامه‌هاي مختلف به تحرير درآورده‌اند كه مقاله حاضر، در تلاش است با تكيه بر اين منابع، به وصف دشواري‌ها و اوضاع زيارتي اين شهر در دوران حكومت قاجار بپردازد و از رهگذر آن، آثار و تبعات حضور زايران بر بافت و چهره اجتماعي اين شهر را بررسي كند.

?asan Am?rzada Mashhad is regarded as one of the biggest pilgrimage centers of Iran and the world of Islam. From the beginning of the 10th/16th century and simultaneous to the rise of the Saffavid rule, the number of Sh?‘a pilgrims to pilgrimage centers, including Mashhad, gained an increasing pace. The presence of pilgrims in this city has left considerable cultural, social, and economic impacts on the local people residing in this city. Many tourists and travelers who in the Qajar period arrived in Iran from different parts of the world as well as people from different parts of Iran visited this city and wrote the account of their observation in the form of various travelogues. The present article is intended to describe, with reliance on these sources, the complexities and situations of pilgrimage in this city during the Qajar reign and thereby to examine the impacts and consequences of the presence of pilgrims on the social context and countenance of this city. Keywords: pilgrimage to Mashhad, complexities, pilgrims of Imam al-Ri?? (A.S.), travelogues, Qajar period, socio-economic situation of Mashhad.