چگونگي تاثير تفكر اشاعره در گلستان سعدي

The Impact of Ashaeri’s Thoughts on Saadi’s Golestan

علم كلام به معناي استدلال در باره مفهوم آيات وحي و تاويل آن تا زمان خلفاي راشدين به دلايلي مرسوم نبود، اما به دليل ويژگي تعقل‌گرايي اسلام و وجود علماي فرهيخته، منجر به پيشرفت علم كلام براي مقابله با افكار غير توحيدي گرديد و سه فرقه اشاعره، معتزله و اماميه مهم ترين ديدگاه كلامي اسلامي را پديد آوردند. از ميان اين سه مذهب كلامي به دلايلي، اشاعره يكه‌تاز ميدان شده‌اند. اين غلبه در ادبيات فارسي و ايرانيان، حتي تا زمان حاضر نمود چشمگيري دارد. پژوهش در افكار اشعري به وجود تشابهاتي با انديشه ايرانشهري منتهي مي شود. شايد بتوان گفت قسمتي از طرز فكر اشاعره كه بزرگان نامداري همچون مولوي، سعدي، حافظ، نظامي و عطار مروجان آن بودند، بيشتر تحت تاثير انديشه هاي ايرانشهري است. هدف اين مقاله بررسي ميزان تاثير ديدگاه اشعري در محدوده گلستان سعدي است كه به زعم نگارندگان اين سطور، نسبت به آثار ديگر او كم رنگ تر است و بسياري از مسايل كلامي نظير رويت خدا، حادث يا قديم بودن قرآن و عالم، مرتكب گناه كبيره و...نديده گرفته مي شود.گلستان حيطه جولان يك فقيه متكلم متعصب نيست، بلكه نماينده تجربه و آموخته هاي يك معلم اخلاق است و به همين دليل بازتاب تفكر اشعري درحيطه مسايلي است كه با تربيت و اخلاق در ارتباط است.اين فرضيه در لحن كلام و موضوعات مورد توجه او به خوبي مشهود و با يافتن نمونه قابل اثبات است.

Rational theology (Kalam) in the sense of providing arguments on revealed verses and their interpretation was not popular for some reasons during the Rashidin Caliphs period. However, due to the rationalistic feature of Islam and the availability of well-educated scholars, Islamic theology was developed as to oppose the non-monotheistic thoughts and led to the emergence of the three theological sects; Ashaereh, Motazeleh and Imamieh. From among the three sects, Asaereh became predominant for some reasons and its dominance in Persian literature has continued in some forms up to the present time. A survey of Ashaereh’s thoughts reveals similarities with Iranshahri’s thoughts. It can be claimed that some aspects of the Ashaereh’s thoughts as realized in Moulavi, Saadi, Hafez and Nezami have been affected by the Iranshahri’s thoughts. The present paper is an attempt to examine the degree of the impact of Asheri’s thoughts on Saadi’s Golestan though it is considered as less affected by these thoughts. The reason is that Golestan lacks attention to issues such as vision of God, the contingency or pre-existence of Quran and the world, committing of deadly sins and the like. Golestan is not the outcome of thoughts of a dogmatic theologian jurist but it is rather the reflection of Ashaeri’s thoughts on education and morality. The hypothesis made in the present paper can be supported by the samples taken from the book itself.