نقد نسخ تاريخ بيهقي با تكيه بر آرايش واژگاني و اقتضاي حال

A Critique on Different Manuscripts of Tarikh-e Beyhaghi Focusing on Word Order and Expediency

از آنجا كه آرايش واژگاني در تاريخ بيهقي برخلاف نثر امروز بسيار منعطف است و نيز گاه بنا بر اقتضاي حال تغيير مي‌كند، مي‌توان از آن به عنوان ابزاري بسيار ويژه در تصحيح انتقادي متن بيهقي و متون نظير آن كه آرايش واژگاني منعطف دارند بهره برد. براي اين منظور ابتدا بايد ساختار جمله‌اي را كه از حيث آرايش واژگاني در دو نسخه متفاوت ‌است، تعيين كرد و با آمارگيري در كل متن به آرايش واژگاني معيار براي آن جمله پي برد، ضمن اين كه بايد اقتضايات حال را نيز در نظر آورد و آن گاه تصميم گرفت كه ساخت جمله در كدام نسخه به شيوه معمول نويسنده يا به اقتضاي حال نزديك‌تر است. اين شيوه در تصحيح انتقادي تاكنون لااقل به شكل رسمي سابقه نداشته است. براي نشان دادن كاربرد آرايش واژگاني در تصحيح انتقادي، نمونه‌هايي از جملات در چاپ ياحقي و سيدي با چاپ فياض مقايسه خواهد شد.

Unlike modern prose, the prose of Tarikh-e Beyhaghi is highly flexible and at times varies based on the expediency factor; hence, it can be used as a very special tool in critical recension of Beyhaghi’s text and those with similar characteristics. To this end, the structures of those sentences different in two editions are determined; then by calculating the frequencies of those structures in the whole text, normal word orders are recognized. Expediency factor is also taken into account at the same time. This enables us to decide which sentence structure is closer to the normal style. This method of critical recension is unprecedented. To demonstrate how word order can be employed, we extract some sentences from Yahaghi and Seyyedi editions and compare them to that of Fayyaz.