معرفي روي‏كرد معيار در رده شناسي صرفي و نمود آن در برخي گويش ها و زبان هاي رايج در ايران

Introducing the Canonical Approach in Morphological Typology and itʹʹs Exponent in Some Dialects and Languages of Iran

معرفي روي‏كرد معيار در رده شناسي صرفي و نمود آن در برخي از گويش ها و زبان هاي موجود در ايران شهلا شريفي الهام اخلاقي تاريخ دريافت: 4/8/89 تاريخ تصويب: 10/2/91 چكيده در اين تحقيق، روي‏كرد معيار را كه در‏چهارچوب رده شناسي صرفي به‏دست داده شده است، در زبان فارسي، برخي گويش هاي آن و نيز برخي ديگر از زبان هايي كه در سرزمين پهناور ايران، بدان ها تكلم مي شود، بررسي كرده‏ايم. روي‏كرد معيار برخلاف بيشتر روي‏كردهاي صرفي ديگر كه به پديده هاي زباني پربسامد مي پردازند، به پديده هاي كم‏بسامد نيز توجه مي كند و از‏منظر اين روي‏كرد، بسامد كم، دليل اهميت كم نيست؛ بنابر‏اين، بي قاعدگي ها يا موارد غيرمعمول كه معمولاً از‏سوي ديگر روي‏كردها كنار گذاشته مي شوند، در اين روي‏كرد، با توجه به معيارهايي رده بندي مي شوند و از‏طريق اين رده‏بندي ها، صورت هاي ممكن در زبان ها مشخص مي شوند. دو پديده مطرح در روي‏كرد معيار، عبارت‏اند از: همايندي و صورت هاي مكمل. گر‏چه اين دو پديده در صرف زبان فارسي، نادرند، مواردي استثنايي از آن را مي توان يافت. بررسي برخي ديگر از گونه ها و زبان هاي موجود در ايران نشان مي‏دهد كه همايندي در صيغه‏هاي فعل در زبان هاي كردي كرمان‏شاهي، كزيكي، كردي مهابادي، سيستاني، كرمانجي خراساني، كاخكي، خانيكي و فردوسي، پديده اي غالب و رايج است و در گويش‏هاي لري و تركمني هم به‏صورتي نه‏چندان متداول وجود دارد؛ اما در گويش هاي تايبادي، كاشمري، رقه اي، شويلاشتي، خوافي، دلبري، رامسري، اصفهاني و كليمي اصفهاني همايندي وجود ندارد. در اين بررسي، سلسله مرتبه صيغگان را به‏دست آورده و دريافته‏ايم كه برخي معيار ها براي تعيين نمونه معيار در صورت هاي مكمل، بر زبان فارسي منطبق است و صورت هاي مكمل نيز به‏ميزاني اندك در تمام زبان ها و گونه هاي بررسي‏شده ديده مي شود. واژه‏هاي كليدي: رده شناسي، صرف، صيغگان، روي‏كرد معيار، همايندي، صورت هاي مكمل.

Introducing the Canonical Approach in Morphological Typology and its Exponent in Some Dialects and Languages of Iran Sh. Sharifi1 E. Akhlaghi2 Received: 2010.10.26 Accepted: 2012.04.29 Abstract This research concerns the study of the canonical approach in morphology of Persian, some of its dialects and some of the other Iranian languages, based on a typological perspective. Canonical approach involves taking definition to build theoretical spaces of possibilities. The canonical instances are not necessarily the most frequent ones, and may indeed be rare, but they fix a point from which occuring phenomena can be calibrated. Two major morphological phenomena in this approach are syncretism and suppletion. Although these are rare in Persian, some exceptional cases are seen in it. Studies of other languages and dialects in Iran show that syncretism is a prevalent phenomenon in paradigms of Kermanshahi Kurdish, Kazaki, Mahabad Kurdish, Sistani, Khorasan Kurmanji, Kakhki, Khanyki and Ferdowsi. This phenomenon in Lori and Turkmen is not very 1. PhD Candidate; Ferdowsi University of Mashhad; el_ak864@stu-mail.um.ac.ir 2. Associate Professor; Department of Linguistics; Ferdowsi University of Mashhad; sh-sharifi@um.ac.ir 6/ Abstract prevalent. But there is not any syncretism in Taybadi, Kashmari, Roqhei, Shouylashty, Khafi, Delbari, Ramsari, Esfahan and Jewish Esfahan. Acquiring the hierarchy of paradigm is one result of this research. It also became clear that it is possible to apply some canons of defining the canonical samples in Persian. There are few cases of suppletion in those languages and dialects as well. Keywords: typology, morphology, canonical approach, paradigm, syncretism, suppletion.