تشكيلات نظامي در ايران قبل از اسلام

بررسي تاريخ زندگي اجتماعي هر قوم و ملتي، مي تواند راهگشاي آن جامعه در برنامه ريزي و دستيابي به موقعيتهاي كمال و موفقيت باشد. با ذكر فراز و نشيبهاي گوناگون هر جامعه اي، امكان تكميل تجربه هاي مفيد و نيز دوري جستن از عملكردهاي منفي را فراهم مي كند، كشور كهن ايران با سابقه اي بس طولاني به عنوان يكي از قديمي ترين تمدنهاي جهاني، از ديرباز مورد توجه مورخان قرار گرفته است. حكومتهاي ايران باستان، از نخستين دولتهاي قدرتمند تاريخ تمدن بشري محسوب مي شود. اين حكومتها با برخورداري از تشكيلات خاص نظامي و انتظامي در رويارويي با دشمنان و اداره شهرها، پيشتاز تمدن هاي گذشته بوده اند. ساخت و ابداع ابزار و ادوات جنگي از قبيل بهره گيري از كشتي، تشكيل سواره نظام كارآمد و پياده نظام فعال، طرح و استفاده از نقشه هاي دقيق و موفق جنگي از ويژگيهاي تشكيلات نظامي ايران قديم بوده است. آنچه ذيلاً مطالعه مي نماييد، گزيده اي از معرفي تشكيلات نظامي ايران قبل از اسلام است. در اين نوشتار سعي شده است محور اصلي بحث در زمينه مسايل نظامي حكومتهاي پيش از اسلام قرار گيرد. ورود آريانها به فلات ايران و سكونت آنان در دشتها وكوهستانهاي سرسبز آن به صورت طوايف و اقوام مختلف موجب گرديد كه هركدام از اين طوايف بخشي از اين سرزمين را مايملك خود تلقي كرده و به صورت ملوك الطوايفي به حفظ و حراست محدوده خود بپردازند. مهمترين اقوام ساكن در نجد ايران، مادي ها و پارسي ها و پارتي ها بودند به گفته مورخين احتمالاً مادها، در قرن دهم قبل از ميلاد به اين منطقه آمده و در آذربايجان و كردستان امروز، سكني گزيدند. آنها اولين طايفه اي بودند كه درآغاز قرن هفتم قبل از ميلاد، حكومت مستقلي را در ايران بنا نهادند. اولين پادشاه ماد " دَيااُكو" بود كه به سبب بصيرت و عدالت در قضاوت، و حل و فصل مشكلات قوم خود در708 يا 701 قبل از ميلاد، از طرف مردم به سلطنت برگزيده شد و تا سال 655 قبل از ميلاد در پايتخت خود « آپادانا» به حكومت پرداخت. در دوران حكومت ديااكو، مادها كه از ديرباز تحت سلطه دولت " آسور" بودند، كماكان به دولت آسور باج مي دادند. لذا در اين دوران، ماد از تعرض آسوريها در امان ماند. پس از ديااكو، فرزندش، فَرَورتيش(655-633 ق.م) به جاي پدر نشست. وي ابتداي امر، رويه پدر را در مناسبات خارجي با دولت آسور حفظ كرد. و به مطيع ساختن طوايف ديگر آرياني و از آن جمله پارسيان پرداخت. اما پس از توفيق در امر به انقياد درآوردن طوايف شرقي، از پرداخت باج و خراج به دولت آسور سرباز زد. كه اين امر موجب تيرگي روابط دولت ماد و آسور شد و بين آنها جنگي درگرفت. در اين جنگ، سپاه نامنظم و چريكي ماد كه از بين طوايف مختلف آرياني گردآوري شده بود، تاب مقاومت در برابر سپاه منظم آسور را نياورده، شكست خورد و شاه ماد نيز در جريان اين نبرد كشته شد.(633ق.م) سومين پادشاه ماديها، هُوَخْشَتَر بود. وي با عبرت گرفتن از شكست قواي چريكي فرورتيش در برابر سپاه خود، برآن شد تا سپاهي منظم و دايمي تشكيل دهد. بنظر مي رسد، اين نخستين گام در تشكيل سپاهي منظم و دايمي در ايران است. سپاه مذكور، مركب از سواره نظام و پياده نظام بود. پياده نظام مسلح به تير و كمان و شمشير بود و سواره نظام نيز مركب از سواران زبده اي بود كه با مهارت تمام درحال حركت اسب،( چه در حين حمله و چه درحال گريز) تيراندازي مي كردند و اسبهايي كه از حيث طاقت و بردباري و تندروي و قشنگي در عهد قديم شهره آفاق بودند. پس از تشكيل چنين قشوني، " هوخشتر" با آسوريها به جنگ پرداخته، با وجود مقاومت شديد دشمنان، آنها را شكست داد. ديري نپاييد كه هوخشتر با " نبوپولاس سار" حاكم آسور در بابل، كه سر از حكومت مركزي برتافته بود، متحد گرديد و ساراكْس پادشاه آسور را شكست داده، شهر "نينوا" كه بزرگترين شهر عالم محسوب مي شد با خاك يكسان كردند(606 ق.م) و سرانجام دولت قدرتمند آسوركه چهل سال قبل از واقعه، دولت عيلام را نابود كرده بود، از صفحه روزگار چنان محو گرديد كه از آن نامي در تاريخ نماند. و تمام سرزمينهاي آن بين دو دولت " ماد" و " بابل" تقسيم گرديد.