رويكرد ساختاري- نهادي به علل ناپايداري ايتلاف مشروطه‌خواهان

Structural – Institutional Approach to Explaining Instable Coalitions of Constitutionalists

ايتلاف‌‌ طبقات متوسط شهري موجب وقوع رويداد عظيم اجتماعي جنبش مشروطه در تاريخ جامعه ‌‌ايران اواخر دوره ‌‌قاجار شد؛ اما سرنوشت ايتلاف و جنبش منتج از ايتلاف مشروطه‌‌خواهان پس از دوره‌‌اي نافرجام ماند. در اين مقاله، با رويكرد ساختاري- نهادي مبتني‌بر منطق زمانمند به اين پرسش پاسخ مي‌دهيم كه چرا ايتلاف‌‌ مشروطه‌‌خواهان در تاريخ مشروطيت ناپايدار بوده است و فضايي براي تحكيم توافق‌‌‌‌هاي ميان ايتلاف‌‌كنندگان پديد نيامد. درادامه، پنج متغير ساختاري- نهادي و پنج فرضيه را كه بيانگر علت‌‌هاي ناپايداري ايتلاف هستند، با روش تاريخي– تحليلي مطالعه مي‌كنيم. همچنين، روند تاريخي زمانمند را كه به شكل‌‌گيري ايتلاف‌‌ ناپايدار منجر شد، با تكيه بر بنيان‌‌هاي ساختاري و نهادهاي سياسي جامعه ايران دوره ‌‌مشروطه بررسي مي‌كنيم كه شامل مجموعه‌‌اي به‌هم‌وابسته از نهادهاي سياسي درهم‌تنيده، ساختار طبقاتي نامتعادل، ساختار اقتصادي نامتوازن، شرايط ناشي از نظام جهاني و دولت‌‌ ناكارآمد است. عوامل يادشده متغيرهاي موثر در فرايندهاي منتهي به ايتلاف‌‌ ناپايدار است. در اين ميان، بنيان‌‌هاي نامستحكم نهادهاي سياسي ايران دوره ‌‌مشروطيت متغير وزن‌‌دهنده ‌‌اصلي موثر در پيدايش ايتلاف‌‌ ناپايدار است كه به‌واسطه چنين وضعيتي، فرصت‌‌ها براي تحكيم توافق و ساختارمندشدن اهداف و تصميم‌هاي كنشگران سياسي ايتلاف‌كننده فراهم نشد.

The Constitutional revolution in Iran at the late Qajarid dynasty resulted from a coalition of middle classes; however, it failed to be consolidated. This paper applies the structural-institutional approach to explain the instability of constitutional achievements and fragile coalitions between the revolutionaries. Five structural-institutional factors will be discussed as the causes of fragile coalitions. Analytical narrative is the method for explaining events. A matrix of institutional arrangements including imbalanced class structure, economic deficiencies, world-system situation, and incapacitated state were identified as the main factors that created instability. But the effect of weakly founded political institutions of constitutional period was the most important factor of the fragile coalitions, which resulted in conflicts between the political actors, loose agreements, and lack of structured system of decision making and achieving common aims.