نمايه‌ساز ماشيني منابع فارسي:مدلي يك‌پارچه براي پژوهشگاه علوم و فناوري اطلاعات ايران

Machine Indexer for Persian Resources:An Integrated Model for Iranian Research Institute for Information Science and Technology

نمايه‌سازي ماشيني به گونه‌اي از نمايه‌سازي گفته مي‌شود كه در آن با استفاده از الگوريتم رايانه‌اي، واژه‌هاي كليدي يك مدرك از عنوان يا متن، استخراج و سپس به شكل مدخل‌هاي نمايه مرتب و سازمان‌دهي مي‌شوند. با وجود نياز روزافزون به كاربرد رايانه در نمايه‌سازي، تاكنون براي زبان فارسي، نمايه‌ساز ماشيني ساخته نشده است. از اين رو در اين مقاله نتيجه بررسي و شناخت جنبههاي علمي و عملياتي اين سيستم نمايه سازي در پژوهشگاه‌ها علوم و فناوري اطلاعات ايران ارايه مي‌شود كه بر پايه ماموريت و دانش سازماني خود يكي از آماده‌ترين بسترها را براي ساخت اين گونه نمايه‌ساز دارد. به اين منظور، ابتدا به پيوند ميان نمايه‌سازي و بازيابي اطلاعات، مباحث نظري و سير تحول نمايه‌سازي ماشيني، نمايه‌سازي ماشيني از ديدگاه‌هاي عملياتي و فرايندي، پروژههاي موفق نمايه سازي به زبانهاي گوناگون در دنيا پرداخته و نيازمنديهاي نمايه‌ساز ماشيني براي زبان فارسي توصيف شده است. سپس اجزاي يك نمايه‌ساز براي زبان فارسي تشريح و مدل مفهومي نمايه‌ساز ماشيني و همچنين روابط ميان اجزا، جزييات زيرسيستمها، و مدل مفهومي سيستم طراحي شده‌اند. در پايان ، نيازمندي‌هاي ساخت نمايه‌ساز ماشيني براي اين پژوهشگاه به بحث گذاشته شده و وضعيت پروژههاي انجام شده و تجربه‌هاي موجود در اين زمينه نيز تبيين گرديده‌اند.

Abstract Machine indexer is referred to a kind of indexing system in which keywords are extracted from the title or body of a text and organized in the index entries using computer algorithem,. Althogh there is an increasing need for applying computer in indexing; machine indexer has not been developed for Persian language yet. Therfore in this paper the results of investigating and identifying of theoretical and practical aspects of such system in Iranian Research Institute for Information Science and Technology - which has one of the best infrastructures for developing machine indexer according to its mission and organizational knowledge - are presented. To do so, firstly the relationship between indexing and information retrival, theoretical debates and the machine indexing revolution, the practical and procedural viewpoints of machine indexing , successful projects in different countries and for different langueges, and the requirements of machine indexer for Persian language are discussed. Then the elements of a machine indexer for Persian language are defined and its conceptual model and also the relationships between elements, the details of subsystems, and the indexer logical system are designed. Finally, the repuirments of developing the system for Iranian Research Institute for Information Science and Technology are discussed and the state of the art of the implemented projects and existing experiences in this regard are defined.