بررسي اوصاف و شخصيت پيامبر اعظم در متون منثور عرفاني فارسي

Picture and Character of Prophet Muhammad (pbuh) the Greatest in Persian Mystical Prose

يكي از مضامين اصلي در آثار ادبي جهان، به ويژه متون عرفاني و اخلاقي، تقرير احوال پيامبران الهي است كه غالباً حاصل تجربيات ناب و شهود عرفاني است. عرفان نيز كه از يك منظر، نوعي نگاه هنري به مذهب است، اين زمينه را فراهم كرده تا گزاره ها و مولفه‌هاي ديني، از جمله: بحث نبوّت، با رويكرد زيباشناختي و هنري بازپرورده شود. در اين ميان متون عرفاني منثور فارسي به دلايل فرهنگي و زباني اين امكان را داشته و يافته است كه به بحث نبوت بويژه نبوّت پيامبر خاتم از زوايا و ابعاد مختلف بنگرد؛‌ متون منثوري كه به نسبت قالب ديگر يعني شعر، عميق تر و بيشتر به مسيله نبوّت و اقوال و احوال حضرت محمّد پرداخته است. عارفان در اين دسته از متون با نگاه موشكافانه سعي كرده اند از يكسو مضامين مختلف را با كلام الهي و احاديث نبوي همراه كنند و از ديگر سو، به گفتار و اقوال خويش اعتبار بيشتري ببخشند. نويسنده در اين مقاله سعي مي كند با توجه به فقدان اثر پژوهشي جامع به صورت مقايسه اي و تاريخي در حوزه جايگاه، وضع و حال پيامبر خاتم در مجموعه متون عرفاني منثور،‌ پانزده متن از امّهات متون عرفاني را از سده آغازين تاليف متون عرفاني فارسي تا سده هشتم، انتخاب و اقوال، كردار و سلوك پيامبر اعظم را به صورت مقايسه اي مطالعه و نقطه اشتراك و افتراق آنها را در حوزه مورد نظر تبيين كند.

One of the main themes in the literary works of the world, particularly mystical and ethical texts, is to put the prophet’s states in writing, as the results of his experience and mystical intuition. In fact, mysticism as an artistic approach towards religion leads to esthetic and artistic discussions about religious issues such as prophecy. Meanwhile, mystic Persian prose texts, which are more profound than the related poetry and more focused on the prophecy of Mohammad (Pbuh) as well as his states and statements, have the possibility to may proceed on the matter of the prophecy, specifically the last prophet’s message from different views and aspects due to the cultural and linguistic reasons. The Gnostics tried to match, on the one hand, a range of themes with holy book and prophetic tradition in a subtle way. Through referring to them, on the other hand, they aimed to achieve some credits for their speech and accounts. This paper is intending to investigate about the position, situation and state of the last prophet in the fifteen most important gnostic prose texts from the early days up to the 8th century as well as studying on the similarities and differences of Mohammad’s tradition, his speech and behavior comparatively and historically due to lack of enough comprehensive related sources.