استخراج و شناسايي تركيب‌هاي شيميايي موجود در اسانس زيرگونه‌هاي مختلف گياه Ziziphora clinopodioides Lam. در رويشگاه‌هاي مختلف در ايران

Extraction and identification of essential oil composition of different Subspecies of Ziziphora Clinopodioides Lam. from different habitats of Iran

جنس Ziziphora متعلق به خانواده نعنا، شامل 4 گونه (Z. persica Bunge.، Z. capitata L.، Z. tenuior L. و Z. clinopodioides Lam.)، پراكندگي وسيعي در ايران دارد. گونه Z. clinopodioides L. با نام فارسي كاكوتي كوهي منبع غني از روغن اسانسي است. در اين تحقيق بخش‌هاي هوايي پنج زيرگونه از گونه Z. clinopodioides Lam. از نقاط مختلف جمع‌آوري گرديدند. پس از خشك كردن گياه، اسانس‌گيري از آن با روش تقطير با آب صورت گرفت. جداسازي و شناسايي تركيب‌هاي موجود در اسانس توسط كروماتوگرافي گازي (GC) و كروماتوگراف گازي متصل به طيف‌سنج جرمي (GC/MS) انجام شد. از نظر كمّي و كيفي اسانس زيرگونه‌هاي مختلف، با يكديگر متفاوت هستند. در اسانس زيرگونه rigida جمع‌آوري شده از اروميه و فارس‌ 15 و 19 تركيب شناسايي شد؛ تركيب شاخص در هر دو پولگون به‌ترتيب با 8/46% و 1/36% بود. در اسانس زيرگونه‌هاي filicaulis از ارسباران، bungeana از تبريز و ronnigeri از اروميه به‌ترتيب 15، 18 و 19 تركيب شناسايي شد كه پولگون، به‌ترتيب با 46%، 23% و 52% تركيب شاخص بود. در اسانس زيرگونه pseudodasyantha جمع‌آوري شده از قزوين نرسيده به زشك و قزوين به‌ترتيب 14 و 16 تركيب شناسايي شد. در گياه اول پولگون (8/49%) و در گياه دوم ليمونن (29%) تركيب‌هاي شاخص هستند. در اسانس زيرگونه مذكور از دو منطقه گرمابدره و شهرستانك به‌ترتيب 18 و 16 تركيب شناسايي شد. تركيب‌هاي شاخص گاما-ترپينن (1/16%) در زيرگونه مربوط به گرمابدره و 1،8-سينيول (4/32%) در زيرگونه مربوط به شهرستانك مي‌باشند.

The genus Ziziphora (Lamiaceae) consists of four species (Z. clinopodioides L., Z. capitata L., Z. persica Bunge. and Z. tenuior L.), wildly distributed in Iran. Ziziphora clinopodioides with the common Persian name of “kakuti-e kuhi” is a rich source of essential oils. In this study, aerial parts of five subspecies of Z. clinopodioides were collected. After drying the plants, the essential oils were obtained by hydro-distillation. The composition of the essential oils was analyzed and identified by gas chromatography (GC) and gas chromatography/Mass (GC/MS). The essential oils of different subspecies were different qualitatively and quantitatively. In the essential oil of subsp. Rigida, collected from Urmia and Fars, 15 and 19 compounds were identified, respectively. In both, the main compound was pulegone (46.8%) and (36.1%), respectively. In the essential oil of subsp. filicaulis from Arasbaran, subsp. bungeana from Tabriz and subsp. ronnigeri from Urmia, 15, 18 and 19 compounds were identified, respectively. The main compound was pulegone (46%), (23%) and (52%), respectively. In the essential oil of subsp. pseudodasyantha, collected from Qazvin (before to Zoshk) and Qazvin, 14 and 16 compounds were identified, respectively. Pulegone (49.8%) and Limonene (29%) were identified as the main compounds, respectively. In the essential oil of the mentioned subspecies, collected from Garmabdareh and Shahrestanak, 18 and 16 compounds were identified, respectively. The main compounds were ?-terpinene (16.1%) and 1,8-cineol (32.4%), respectively.