جايگاه اجتماعي طريقت قادريه از پيدايش تا پايان دوره صفوي

Social Position of Qadiriyya Sufi Order since Its Foundation till the Fall of Safavid Empire

سلسله صوفيانه قادري بعد از تاسيس در نيمه دوم قرن ششم هجري، از معروف‌ترين طرايق صوفيانه شد و فضاي اجتماعيِ بخش قابل‎توجهي از جامعه را تحت‎تاثير آموزه‌هاي اجتماعي ـ فرهنگي خود قرار داد. روند رو به‎ گسترش اين طريقت در ابعاد اجتماعي، تا قرن نهم هجري در ايران و حتي كشورهايي چون هند ادامه يافت؛ اما، با ترويج مذهب تشيع در ايران روند محوشدن اين طريقت از ساختار اجتماعي و فرهنگي رقم خورد. در مقاله حاضر ابعاد نفوذ اجتماعي اين سلسله صوفيانه بر جامعه بررسي مي‌شود و همچنين به اين مسيله پرداخته مي‌شود كه چرا و تحت چه شرايطي از قرن نهم هجري تا عصر صفوي، اين سلسله صوفيانه جايگاه اجتماعي خود را در جامعه ايران از‎دست‎‎داد؟ در اين مقاله با روش تحقيق توصيفي ـ تحليلي و با تكيه بر منابع اصلي و طريقتي، به بررسي موضوع پرداخته و تلاش شده است يافته‎هاي نوين ارايه دهد. بر اساس يافته‌هاي تحقيق، اين سلسله در طول حيات خويش سه دوره متمايز از يكديگر را تا پايان عصر صفوي، به منظور حفظ نفوذ اجتماعي خويش در جامعه از سرگذراند. در دوره نخست (از بدو شكل‌گيري تا پيش از تهاجم مغول) ، سلسله قادريه با تاكيد بيشتر بر جنبه فقاهتي، توانست در جامعه، به ويژه نزد اصناف، جايگاه ويژه‌اي به‎دست‎آورد. در دوره دوم پس از تهاجم مغول، سلسله قادريه تغييراتي در مشي طريقتي، با تاكيد بيشتر بر جنبه صوفيانه ايجاد كرد، دوره سوم (از قرن نهم هجري به بعد) كه هم‌زمان با مطرح‎شدن تشيع و فرقه‌هاي منجي‌گرا بود، قادريه رفته‎رفته پايگاه اجتماعي خود را از‎دست‎داد و با اعمال سياست‌هاي ضد تسنن و تصوف صفوي كاملاً محو شد.

Founded in the second half of the sixth century AH, Qadiriyya Sufi order managed to present itself as one of the most important Sufi orders of the time and bring a considerable part of the society under its influence in a short time. This trend continued till ninth century AH in Iran and even in India; however, Safavid support of Shia Islam led to its massive structural and cultural decline. This paper uses a descriptive-analytical research method and taps primary sources to examine this issue and present new findings. The findings suggested that Qadiriyya Sufi order went through three distinct periods till the fall of the Safavid Empire. In the first period which began in the mid-sixth century AH and ended before the Mongol invasion, Qadiriyya Sufi order managed to win a special position in the community and even among the shopkeepers thanks to its emphasis on jurisprudence. During the second period, it made some changes in its practice and sough to maintain its position through Sufi orientations. In the final period which began in the ninth century AH and continued till the fall of the Safavid Empire, it lost its social position and suffered absolute decline due to Safavid support of Shia Islam and its sects and orders.