سيستان در دوران اسلامي با اتكا بر شواهد باستان‌شناسي

An Archaeological Investigation on the Islamic Sites of Sistan, Iran

به رغم وسعت چشمگير سيستان و شرايط تمدن ساز دلتاي هيرمند، اطلاعات اندكي از تمدن‌هاي كهن اين سرزمين در دست است. اگرچه محوطه هاي غني و كم نظير شهر سوخته، دهانه غلامان و كوه خواجه هريك اطلاعات ارزشمندي از پيش از تاريخ و دوران تاريخي ايران را در اختيار مي‌گذارند، تاكنون محوطه اي كه بتوان از آن در مطالعات باستان‌شناسانه دوران اسلامي سيستان بهره گرفت، شناسايي و معرفي نشده است. به اين دليل، در پژوهش حاضر سعي شده است تا ضمن مطالعه توزيع فضايي و گاه نگاري محوطه هاي اسلامي دشت سيستان، شهرهاي شاخص دوران اسلامي اين دشت معرفي و اطلاعات ارزشمندي از توزيع مكاني محوطه هاي اسلامي اين ناحيه حاصل شود و نيز ارتباطات فضايي و كنش و برهمكنش درون و برون منطقه اي آنها تحليل گردد. بدين منظور، تمامي اطلاعات مربوط به شهرهاي دوران اسلامي سيستان از لابه لاي اسناد، منابع و متون تاريخي استخراج و با به‌كارگيري آنها در تفسير داده ها و اطلاعات باستان شناختي (رهيافت تاريخي)، نسبت به بازشناسي و تعيين محل آنها اقدام گرديده است. همچنين با بهره گيري از تحليل GIS محوطه هاي اسلامي، به بررسي تاثير منابع زيست ـ محيطي در چيدمان اين محوطه ها پرداخته شده است. نتايج مطالعات حاضر روشن ساخت كه در دوران اسلامي به ترتيب شهرهاي: « زرنگ » (زرنج)، « شهر سيستان »، « شهر نو سيستان »، « جلال آباد »، « كندرك »، « سه كوهه » و «-شهر ناصري » به مركزيت سيستان انتخاب شده اند.

The climatic conditions of Sistan plain and its coexistence paved the way for settlement of human populations, establishment of various residential sites and perhaps more importantly, emergence of civilizations that have given rise to the great cities such as Shahri-Sukhteh and Tang-e Gholaman. Although the accumulation of residential areas in the plain during different times and their proximity to the Hirmand River has attracted archaeologists over the past decades to this culturally rich region but study of hundreds of Islamic sites still remains ambiguous. The present research therefore, studies the distribution and chronology of these sites during Islamic era based on the historical texts, reports of archaeological activities and other related documents and evidence. In particular, it has been attempted to determine the development of Islamic cities in Sistan region and to study their changes during the Islamic era based on the archaeological records. It has also been tried to analyze the functionalities of the major cities of Sistan during the early Islamic period. The results of this research indicate that the capital of Sistan region has moved during Islamic era to be centered in the various cities and the cities such as Zaranj, Shahr-e Sistan, Shahr-e Sistan-e Nou, Jalal-Abaad, Kondark, Sekooheh and Shahr-e Naseri, were in turn appointed as the governmental centres of Sistan during Islamic era in the stated order.