فن شناسي مشك چرمي منسوب به دوره سلجوقي و مكشوفه از قلعه كوه قاين بر اساس مطالعات آزمايشگاهي

A laboratory Analysis on a Seljuk Leather Bottle Found from Qhalee Kooh-i Qaen Excavation

يكي از مسايل مهم در زمينه بررسي و حفاظت آثار چرمي، مطالعه ساختاري در جهت شناسايي فرآيند توليد و مواد مورد استفاده در ساخت اثر است. در اين راستا، يك مشك چرمي تاريخي منسوب به دوره سلجوقي و مكشوفه از قلعه كوه قاين مورد مطالعه قرار گرفت. به منظور شناسايي نوع پوست، آرايش فوليكل هاي مو و مقطع عرضي چرم با استفاده از SEM، بررسي شد. از آزمون هاي شيمي تر براي ارزيابي حضور تانن هاي گياهي، سولفات و كاتيون آلومينيوم و آهن استفاده شد. همچنين تركيبات معدني چرم با آناليز SEM-EDS بررسي شد. علاوه بر اين، از ATR-FTIR براي بررسي ويژگي هاي لايه گرين، كوريوم و تانن هاي استخراجي چرم و نيز چربي آزاد موجود در ساختار و مواد متداول در روغن دهي بهره گرفته شد. نتايج، گوياي استفاده از پوست بز موزدايي شده با آهك، براي ساخت چرم است؛ كه با استفاده از تانن هاي گياهي، به-خصوص گروه متراكم شونده، دباغي شده است. مقايسه نوارهاي جذبي طيف ATR-FTIR چربي استخراجي با چربي ها و روغن هاي مورد استفاده در روغن دهي چرم، گوياي احتمال استفاده از چربي حيواني و به خصوص پيه گوسفند در جريان استحصال چرم است.

Leather artifacts have organic and degradable structure and some historic samples have remained from different historical periods. Studies of these scarce specimens have a great importance in the conservation procedure by which the structural study of leather artifact for understanding production process and used materials can be achieved. For this purpose a historic leather bottle has been studied. The leather bottle along with other Seljuk leather artifacts have been discovered during the excavation of Qhalee Kooh-i Qaen historical site in 2006. These artifacts have a great importance due to their historical technical characteristics in the clarifying of Seljuk leather making technology. In this study hair follicle pattern and cross section (by the SEM) studies have been applied for skin type identification. Chemical spot test used to characterization of vegetable tannins, sulfate, Al and Fe in the leather specimen. Inorganic compounds have been analyzed by SEM-EDS. Moreover, characteristics of grain and corium layers extracted tannins from leather and free fats in the structure were investigated by ATR-FTIR analysis. Results showed the application of goat skin with lime depilatory which was tanned by condensed vegetable tannins. There is a probable use of Fe compounds for leather dying. Measurements showed the presence of 3.3 – 4.2 % free fat in the leather structure accompanied by white deposit on grain layer. Comparative study by ATR-FTIR analysis indicated the use of animal fat and especially sheep tallow in the manufacture of leather.