نقش قرآن در جهان‌بيني عرفاني و تاثير آن در مثنوي

The Role of Quran in genesis of Mystical Ideology and its Impact on Mathnavi

بخش عظيمي از معارف و علوم اسلامي، جويبارهايي از بحر بيكران قرآن مجيدند. عرفان اسلامي هم كه هدفش فهم باطن قرآن است، يكي از اين جويبارهاست كه در سايه آيات اين كتاب آسماني باليده است. مثنوي مولانا، شاهكار پيوند عرفان نظري و عملي، نيز هم از جهت صوري و ساختاري و هم از نظر محتوا، از اين تاثير بر كنار نمانده است. مثنوي چون قرآن براي بيان معاني بلند، تمثيل را برگزيده و علاوه بر آن، مولوي از نظر حجم هم به قرآن اقتدا كرده است. وي گاه قصّه‌اي را به شيوه اطناب بيان كرده همچون قصّه موسي، و گاه قصّه و تمثيلي را فقط يك بار و گاه مكرّر آورده كه در تمام موارد، از الگوي قرآن پيروي كرده است. علاوه بر اين، مولوي نوعي تاثيرپذيري نامريي نيز از قرآن دارد كه ظاهراً ردّ پايي از خود به‌جا نمي‌گذارد، ولي با تامّل بيشتر مي‌توان به آنها هم پي برد. در اين مقاله، به موارد مختلف اين‌گونه تاثير‌پذيري ـ اعمّ از ساختار و محتوا و... ـ اشاره مي‌شود.

Most of the Islamic sciences and teachings root in deep knowledge of Quran. Islamic Mysticism which has glorified under the impact of Quranic verses, aims to understand the conscience of Quran. The Rumi’s Mathnavi, as a masterpiece which links theoretical and practical mysticism from the perspective of both structure and content, has been exposed under such efficacy. Just like Quran, Mathnavi uses allegory to express profound meanings and, in addition, its bulk is an imitation to Quran. In Mowlavi’s pattern, impressed by Quranic manner, the stories have been sometimes expressed redundantly, like the story of Moses, and sometimes have been repeated in a very short form. Furthermore, there is a kind of invisible influence of Quran on Rumi’s Mathnavi which is apparently untraceable but can be found through scrutinizing.