تاثير سطوح مختلف ژيومرفولوژيك بر تكامل خاك‌ها با استفاده از تغييرات پدوژنيك و ‌شكل‌هاي مختلف آهن در منطقه مرند، آذربايجان شرقي

Effect of Different Geomorphologic Surfaces on Soil Evolution Using Pedogenic Changes and Various Froms of Iron in Marand Region, East Azarbaijan

تكامل خاك‌ها در يك منطقه تحت تاثير نوع، شدت تاثير عوامل و فرآيندهاي خاكسازي بوده و ‌مي‌تواند با استفاده از برخي ويژگي‌هاي خاك همانند ميزان آهن پدوژنيك افق‌هاي A و B و تغيير شكل آن با زمان و شاخص تجمع اكسيدهاي آهن مورد مطالعه قرار گيرد. در اين تحقيق، ‌شكل‌هاي مختلف اكسيدهاي آهنِ نه خانواده از يازده پروفيل خاك در منطقه مرند مورد بررسي قرار گرفت. واحدهاي ژيومرفولوژيك غالب در منطقه كوه، پديمنت سنگي، پديمنت پوشيده، دشت دامنه‌اي و دشت آبرفتي بوده كه بر اساس روابط خاك- ژيومرفولوژي درون آنها، هشت سطح ژيومرفولوژيك تعيين گرديد. بر اساس مطالعه خصوصيات مرفولوژيكي و فيزيكوشيميايي خاك و ‌شكل‌هاي آهن، بين ميزان رس با مقادير آهن كل (Fet)، آهن پدوژنيك (Fed) و آهن ‌بي‌شكل (Feo) و همينطور بين ‌شكل‌هاي آهن با يكديگر ارتباط ‌معني‌داري مشاهده گرديد. تغييرات مربوط به ‌شكل‌هاي مختلف آهن تابع واحدهاي ژيومرفولوژيك بوده و از واحد كوه به دشت آبرفتي افزايش مي‌يابد اما تغييرات مقادير Fet، Fed و Feo در درون هر واحد وابسته به پايداري سطح ژيومرفولوژيك ‌مي‌باشد. بيشترين مقدار Fed (42/11 گرم بركيلوگرم خاك) و كمترين مقدار آن (53/1 گرم بر كيلوگرم خاك) به ترتيب در افق آرجيليك دفن شده دشت آبرفتي و واحد كوه مشاهده شد كه ‌نشان‌دهنده ناپايداري واحد كوه ‌مي‌باشد. خاك‌هاي سطح پايدار واحد پديمنت پوشيده (Smp) در اثر فعاليت مستمر فرآيندهاي خاكسازي بيشترين تكامل و خاك‌هاي كوه به دليل قرار گيري در شيب زياد و محدوديت پيشروي فرآيندهاي خاكساختي، تكامل كمتري نشان دادند.

The soil evolution of a region is function of type and intensity of soil forming factors and processes and can be studied using some soil properties such as pedogenic Iron (Fed) content in A and B horizons and its transformation with time and accumulation index of Iron oxides. In this research work different forms of Iron oxides were studied in nine soil families from eleven soil profiles of Marand region. The dominant geomorphologic units in the study area were rock pediment, mantled pediment, piedmont plain and alluvial plain and according to soil-geomorphology relationships, eight geomorphologic surfaces were diagnosed inside the units. Based on soil morphological and physico-chemical properties and different forms of Iron oxides significant correlation were observed between total Iron (Fet), pedogenic Iron (Fed) and noncystalline Iron (Feo) as well as Iron forms with each other. The variations of different Iron forms followed the geomorphologic units and increased from mountain to alluvial plain units. But Fet, Fed and Feo changes in each unit depended on stability of geomorphologic surfaces. The highest (11.24 g/kg) and lowest (1.53 g/kg) Fed were observed at buried argillic horizon in alluvial plain and mountain, respectively, which showed instability of mountain unit. The soils of stable surface of mantled pediment (Smp) surface were more developed by continuity of soil forming processes and the soils of mountain showed less development due to high slope and limited soil forming processes progressing.