مطالعه برخي عوامل بوم‌شناسي، ويژگي‌هاي ريختي، ميزان اسانس و سطح پلوييدي آويشن كرك‌آلود (Thymus eriocalyx (Ronniger) Jalas) در ايران

Study on some ecological factors, morphological traits, essential oil productivity and ploidy levels of Thymus eriocalyx (Ronniger) Jalas in Iran

به‌منظور ارزيابي برخي از خصوصيات بوم‌شناختي، ريختي و همچنين تعيين سطح پلوييدي آويشن كرك‌آلود (Thymus eriocalyx (Ronniger) Jalas) با استفاده از روش .D.S.S (Determination of special station) 10 رويشگاه در استان‌هاي لرستان، مركزي، همدان، كرمانشاه و كردستان جهت انجام مطالعات مذكور انتخاب شد. در اين پژوهش در بهار سال 1388 در مرحله گلدهي، جهت ارزيابي ريختي از هر رويشگاه پنج نمونه كامل گياهي و سرشاخه‌هاي گلدار جهت استخراج اسانس تهيه و به همراه بذر به‌منظور تعيين سطح پلوييدي در فصل توليد بذر جمع‌آوري شد. اطلاعات مربوط به رويشگاه‌ها يادداشت‌برداري شد. خصوصيات رويشي و زايشي هر جمعيت به‌علاوه بازده اسانس گونه مورد مطالعه در هر رويشگاه مورد بررسي قرار گرفت. به‌منظور تعيين سطح پلوييدي، در هر جمعيت حداقل 10 ياخته متافاري نوك ريشه مورد مطالعه قرار گرفت و ضمن شمارش تعداد كروموزوم، سطح پلوييدي آنها تعيين گرديد. نتايج حاصل، جمعيت‌هاي مورد مطالعه را در چهار گروه قرارداد. نتايج همچنين نشان داد كه بيشترين ميانگين طول و عرض برگ گل‌آذيني، بيشترين ميانگين نسبت طول به عرض برگ گل‌آذيني، بيشترين ميانگين نسبت طول به عرض برگ ساقه‌اي، بيشترين ميانگين طول دمبرگ، بيشترين ميانگين طول لوله كاسه، بيشترين ميانگين طول جام و بيشترين ميانگين طول و عرض براكتيول در جمعيت Te9 بيشتر از جمعيت‌هاي ديگر بود. به‌طور كلي در بررسي‌هاي سيتوژنتيكي انجام شده مشخص شد كه گياهان جمعيت‌هاي Te1، Te2، Te3، Te4، Te5، Te6 و Te8 داراي 30 كروموزوم (30=x2=n2) و ديپلوييد و گياهان جمعيت‌هاي Te7، Te9 و Te10 داراي 60 كروموزوم (60=x4=n2) و تتراپلوييد مي‌باشند. بالاترين بازده اسانس متعلق به رويشگاه Te5 (04/3%) بود.

In order to evaluate several ecological factors, morphological traits, essential oil productivity and ploidy levels of Thymus eriocalyx (Ronniger) Jalas with uses of DSS method ten natural habitats were selected in Lorestan, Markazi, Hamadan, Kermanshah and Kurdestan provinces in Iran. To study and evaluate morphological characters, five complete plant samples and flowering branches were collected from each locality at flowering stage for essential oil extraction in spring season of 2008. Ecological data of ten localities were also recorded. Vegetative and reproductive traits and essential oil quantity of each population were studied. Seeds were also collected in the seed production season to study seed characters, chromosome counting and ploidy level. At least 10 mitotic cells of each population were studied to determine chromosome numbers and ploidy levels. All populations were classified in 4 groups. Results revealed that specimens from "Te9 population" had the highest average length and width of inflorescence leaf, inflorescence leaf length to width ratio, stem leaf length to width ratio, petiole length, calyx tube length, corolla length and the highest average length and width of bracteole. The results of chromosome counting showed that specimens of Te1, Te2, Te3, Te4, Te5, Te6 and Te8 populations were diploid (2n=2x=30) and specimens of Te7, Te9 and Te10 populations were tetraploid (2n=4x=60). The highest essential oil production belonged to Te5 population (3.04%).