سخن سردبير

Message from the Editor-in-Chief

به نام خدا دوستان و سروران ارجمند بهار طبيعت خنده زد. كوچه‌باغ‌هاي كشورمان رنگين و عطرآگين شدند. نوبهار پُر رمز و راز از راه رسيد و پژوهش‏نامه‌ي نوپاي ما را نيز وارد دومين سال سر برآوردن در كوچه‏باغ‌هاي رنگين فصلنامه هاي علمي-پژوهشي كشور نمود. بهار، دفتر زيباي معرفت، و قصه ي تحوّل هستي است. حكايت پژوهش‏نامه‌ي ما نيز حكايت تحوّل خواهي است. در هنگامه اي چنين نيكو، چه زيباست كه چشمان‌مان را بيناتر، جان‌مان را شيداتر، و روزگاران‌مان را سرشار از دگرگوني و تغييرات مثبت كنيم. باشد كه روزگارمان در سال نو چنين باشد. و اما حكايت پژوهش‏نامه ي آموزش زبان فارسي به غير فارسي زبانان، كه در طي اين مدتِ كوتاه، مقالات بسياري دريافت كرده است؛ مشاهدات و بررسي‌هاي صورت گرفته توسط داوران و دست‌اندركاران مجله حاكي از آن است كه بسياري از اين مقالات، متاسفانه، چهارچوب و روند يك پژوهش استاندارد را رعايت نكرده اند و فاقد برخي از اجزاي ضروري يك مقاله‌ي علمي-پژوهشي بوده اند. برخي از مقالات نيز اساساًً در حوزه هاي دانش آموزشكاوي زبان فارسي نبوده‌اند و اگر هم به ظاهر در اين حوزه بوده‌اند، به دليل بي‏تجربگي و آشنايي سطحي نگارندگان‌شان با اصول و نظريه‌هاي آموزش زبان دوم/خارجي، بي‌اطلاعي از واقعيت‌هاي موجود در كلاس‌هاي آموزش زبان فارسي به غير فارسي زبانان، و همچنين، ضعف در انجام پژوهش‌هاي ميداني، عناويني همچون «غيرقابل پذيرش» و «نيازمند به بازنگري كلّي» را دريافت كرده‌اند. در خصوص حالت نخست، در اين مجال فرصت بحث نيست. تنها به اين نكته اكتفا مي‏كنيم كه بايسته است در دانشگاه‌هاي كشور، به درس‌هايي مانند «روش تحقيق» و «سمينار» به صورت جدّي تري پرداخته شود و به مباحثي نظير «آمار»، «پژوهش‌هاي كمّي» و «پژوهش‌هاي كيفي» اهميتي دوچندان داده شود تا از اين رهگذر، علاوه بر تعداد و كمّيت آثار علمي، به‏ويژه مقاله‌ها، بر كيفيت و در نتيجه، سودمندي و كارايي آن‏ها نيز افزوده شود. در خصوص حالت دوم، با توجه به وجود نشريات علمي در حوزه‌ي رشته‌ها و علوم ديگر، اين نشريه در پي فراهم نمودن امكان چاپ و عرضه‌ي مقالاتي در حوزه‌ي آموزشكاوي زبان فارسي است. صد البتّه بايد به اين نكته توجه داشت كه حوزه هاي پژوهشي «زبان‏شناسي كاربردي» و «آموزشكاوي زبان فارسي» متفاوت از يكديگر هستند و مرزهاي ميان آن‏ها نياز به شناسايي بيشتر و دقيق‌تر دارند. اكثر پژوهش‌هاي انجام شده و ارسال شده به فصلنامه در خصوص توليد، تهيه و تدوين مواد درسي و بررسي اثرات اجراي درس‌ها در كلاس‌ها، به دليل پيروي نكردن از اصول دانش آموزشكاوي زبان فارسي يا دست‌كم نبودِ تجربه ي آموزشي، براي كلاس‌هاي آموزش زبان فارسي و زبان‌آموزان غيرايراني قابل استفاده نيستند. به عنوان مثال، با توجه به مقالاتي كه در زمينه‌ي تهيه و تدوين مواد درسي دريافت كرده‌ايم، بايد گفت كه زبان‏شناسي كاربردي مي تواند در زمينه ي تهيه و تدوين مواد درسي، صرفا در مرحله ي پيش از تغيير و سازگار كردن محتوا با اهداف آموزش و يادگيري در بافت آموزشي نقش ايفا كند. پيرو همين مسيله، شايسته است اين موضوع را بيشتر بشكافيم و اشاره نماييم كه علم آموزشكاوي زبان و علم زبان‏شناسي از دهه ي 1970 از يكديگر جدا شدند و اهداف غايي و حوزه ي پژوهش آن‏ها با هم تفاوت دارند (ژرمن، 1993). توصيفات علمي و همه جانبه‌ي زبان‏شناسي مي‏تواند منبع مهمي براي آموزشكاوي زبان‌ها فراهم آورد، اما توانايي فراهم آوري توصيفات قابل اعتماد براي آموزشكاوِ زبان‌، صلاحيت آموزشكاوي فراهم نمي آورد. توصيفات زباني، براي اين‏كه توسط مدرس زبان قابل استفاده باشند، بايد از صافي مباحث و نظريات مربوط به علم آموزش زبان نيز بگذرند؛ اين يعني متناسب‌سازي مواد زباني با اهداف و مقاصد آموزشي و تطبيق و سازگار نمودن‌شان با نيازها و اهداف زبان‌آموزان. از اين رو، چشم انداز زبان‏شناسي كاربردي، به دليل آن‏كه تنها از يك علم، زبان‏شناسي، بهره مي گيرد، با توسعه ي مستقل و علمي آموزشكاوي زبان‌ها كه از دستاوردهاي علوم بي‌شماري بهره مي جويد، در تضاد است. حتي در آموزشكاوي زبان‌ها نيز با وجود آن‏كه آموزشكاوي زبان‌هاي مادري، دوم، و خارجي گاهي با هم داراي اشتراكاتي هستند، به دليل يكسان نبودن شرايط و محيط‌هاي يادگيري و فراگيري، از همديگر متمايز مي-گردند. هدف علم آموزشكاوي زبان صرفاً ارايه‌ي يك تكنيك ايده آل براي كمك به افراد در يادگيري زبان نيست، بلكه مي خواهد با مشاهده و واكاوي فرايند اين يادگيري، روندهاي فراگيري، و اعمالي كه براي نيل به آن صورت مي‌پذيرد، نقش خود را به عنوان علمي كاربردي ايفا كند. متاسفانه در اين فرصت اندك ميسّر نيست كه تاريخچه ي تغيير و تحولات اين علم بيان شود، اما به طور خلاصه، همان‏گونه كه كوك (2004: 71) اعتقاد دارد، «آموزشكاوي مي كوشد پايه هاي خود را به عنوان دانشي مستقل تحكيم نمايد». با توجه به مطالب فوق، پيشنهاد مي گردد براي چاپ مقالات در اين نشريه ، تا حدّ امكان، پژوهش‌ها به محورهاي نشريه و دست‏كم به حوزه‏هاي سه گانه ي زبان‌آموز غير فارسي زبان، فرايند يادگيري، و مدرس زبان فارسي (در كلاس زبان و به هنگام تدريس) سوق داده شوند كه در ادامه به توضيح بيشتر اين حوزه‌ها مي‌پردازيم. - در حوزه‌ي زبان‌آموز، تحقيق‌ها مي توانند در اين زمينه‌ها انجام گيرند: علايق و انگيزه هاي زبان‌آموزان غير فارسي زبان براي يادگيري زبان فارسي، نقش حافظه در يادگيري زبان فارسي، روند و سرعت يادگيري، واكنش‌ها و مقاومت‌هاي زبان‌آموزان در برابر مواد درسي، اقدامات، راهبردها و سبك‌هايي كه براي يادگيري زبان به كار گرفته مي‏شود، روابط با ديگر زبان‌آموزان غير فارسي زبان و مدرسان زبان فارسي و نوع نگاه آن‏ها به فرهنگ و تمدن ايراني-‏اسلامي، و فعاليت‌هاي ادراكي (گفتاري و نوشتاري) و توليدي (گفتاري و نوشتاري) زبان‌آموزان و ... . - در حوزه‌ي فرايند يادگيري، موضوعاتي همچون روند و پيشرفت يادگيري و آزمون سازي و ارزيابي زباني زبان‌آموزان و... مي‌توانند مورد توجه قرار گيرند. - در خصوص مدرس زبان فارسي نيز مي‌توان پژوهش‌هايي در اين زمينه‌ها انجام داد: نقش مدرس در انتقال مفاهيم و دانش زباني، راهبردهاي آموزشي در آموزش مهارت‌ها و زيرمهارت‌هاي گوناگون و نيز در مديريت يادگيري آن‏ها توسط زبان‌آموزان، اجراي روش‌هاي آموزشي و مواد درسي و انتخاب آن‏ها بر پايه‌ي مباني نظري متقن و سازگار نمودن آن ها با نيازهاي زباني زبان آموزان و... . پس شايد بتوان گفت از آن‏جا كه كمبود مقالات تخصصي و باكيفيت، يكي از علل تاخير در انتشار اين فصلنامه مي‌باشد، بديهي است كه دريافت مقالاتي مفيد، باكيفيت، و عالمانه در حوزه ي تخصصي آموزشكاوي زبان فارسي، از ميزان تاخير در انتشار فصلنامه جلوگيري خواهد نمود؛ در اين صورت، شايد بتوان شاهد فرا رسيدن روزي بود كه قادر باشيم براي هر شماره از فصلنامه، موضوعي خاص را تعيين كنيم و پيشاپيش در زمينه‌ي آن موضوع، فراخوان مقاله دهيم. در پايان، بار ديگر بر خود فرض مي دانم كه در دومين سال از انتشار فصلنامه، يادي از كوشش‌هاي نخستينِ جناب آقاي دكتر ناصر محسني نيا براي راه‌اندازي مجله كنم و از اعضاي هيات تحريريه‌ي فصلنامه كه تركيبي از چهره هاي علمي و فرهيخته ي آموزشكاوي زبان فارسي هستند، به دليل همكاري صميمانه‏شان تشكر نمايم و همچنين، مراتب قدرداني و سپاسگزاري خود را از همت بلند ساير همكاران دفتر مجله اعلام نموده و براي همه‌ي اين عزيزان از خداوند متعال، تندرستي و موفقيت روزافزون در عرصه‏ي دانش آرزو نمايم.