كاربرد «نظريه جهان متن» در شناسايي عناصر سازنده متن روايي داستان شازده احتجاب؛ بر مبناي رويكرد شعرشناسي شناختي

The Application of Text World Theory to Recognize Narrative Elements in Shazdeh Ehtejab: A Cognitive Poetics Approach

شعرشناسي شناختي به سوالات اساسي درباره ابزار شناختي هنر، زبان و ادبيات پاسخ مي‌گويد. اين امر همان نقطه قوت اين رويكرد نسبت به ديگر رويكردها و به‌ويژه، نظريه نقد ادبي است كه محدوديت‌هايي همچون عدم توانايي در چگونگي پيدايش توليد معاني مختلف و تفسيرهاي متعدد از متون ادبي دارد. در اين مقاله، به بررسي چگونگي اتصال «جهان متن» به جهان خواننده براي دريافت و تفسير متن و همچنين بسط فضاهاي ذهني خواننده در درك متون ادبي به‌عنوان زمينه تحقيق پرداخته مي‌شود. هدف از انجام اين پژوهش كاربرد الگويي نظري براي خوانشي به‌ دور از هر گونه تفسيرهاي شخصي است كه با اتكاي بر نظريه شعر‌شناسي شناختي محقق مي‌شود. در تحليل بخشي از داستان شازده احتجاب (گلشيري، ????) به بررسي عناصري كه در شكل‌گيري متن داستاني تاثير بسزايي دارند، پرداخته مي‌شود. پرسش‌هاي پژوهش عبارت‌اند از: الف. كدام‌يك از عناصر سازنده متن روايي داستان شازده احتجاب به كمك نظريه جهان متن شناسايي مي‌شوند؟ ب. شناسايي اين عناصر چه كمكي به تفسير جهان‌هاي متني مختلف داستان مي‌كند؟ در پاسخ به اين پرسش‌ها، سه لايه «جهان متن»، «جهان گفتمان» و «جهان زيرشمول» را كه در ساخت روايت اين داستان نقش دارند، توسط نظريه جهان متن شناسايي مي‌كنيم. سپس پيوند جهان‌هاي متن خُرد روايت در قالب يك جهان متنِ شامل نشان داده مي‌شود كه در ذهن شازده پديد آمده است و جهان متن اصلي را شكل مي‌دهد. تضاد ميان شخصيت‌هاي داستان و فضاهاي ذهني كه به واسطه افكار آن‌ها به وجود مي‌آيند، در پيدايش جهان‌هاي متن كوچكتر در درون جهان متن اصلي شازده موثر بوده و سبب تفسير نظام‌مند متن مي‌شود.

Cognitive poetics answers to the fundamental questions on the cognitive tools of art, language and literature. This is the strong point of this approach over the other approaches, especially literary theory, which has limitations such as inability to understand how different meanings are created and various interpretations of literary texts are possible. This paper explores how to connect the text world to the reader’s world to interpret the text and extend the readerʹs mental spaces in the understanding of literary texts as the research field. The main aim is the application of a model for the free reading of such interpretation, which is left to the person who relies on the opinion of cognitive poetics. Analysis of the story of Shazde Ehtejab (Golshiri, 1384/2005) is to check the elements in building the story. The questions are: 1) Which of the building elements of the story of Shazde Ehtejab can be identified by the Text World Theory? and 2) How does the identification of these elements help to interpret different text worlds? The answers to these questions (three layers of the text -“text world”, “discourse world” and “sub world”) are identified based on the Text World Theory, which is involved in building of the story. Then the link between the micro-text worlds in the form of included text world that has emerged in the mind of the Shazde and formed the original text world of the story, would be shown. The contrast between the characters and the mental spaces that are occurred through their thoughts, and form the smaller text worlds within the Shazde’s original text world, would be effective in systematic interpretation of the text.