جستاري درباره چيستي عرض از ديدگاه متكلمان و حكيمان مسلمان

A Study of the Whatness of Accident from the Viewpoint of Muslim Theologians and Philosophers

يكي از پرسشهاي اصلي معرفتي، پرسش از چيستي شي است، كه خود به دو قسم «ما»ي شارحه و حقيقيه تقسيم ميشود. در پاسخ به ما حقيقيه درباره عرض، متكلمان و حكيمان مختلف پاسخهاي مختلفي داده‌اند. گرچه متكلمان تعاريف مختلفي از عرض ـ‌‌مثل معني زايد علي ‌الذات، چيزي كه وجودش بقا و دوام ندارد، چيزي كه قايم به غير است، محدثي كه قايم به متحيز است، «الحال في المتحيز» و ... ‌ـ ارايه داده‌اند، اما آنها نوعاً در تعريف خودشان از جوهر و عرض، مقسم را موجود محدث قرار ميدهند. فلا‌سفه نيز گرچه تعاريف مختلفي از عرض ‌ـ ‌مثل نعت، محمول، «ما يتقوم بشي متقوم بنفسه»، «ماهيه اذا وجدت، وجدت في الموضوع»، «الموجود في شي لا‌ كجز منه و لا‌يصح قوامه من دون ما هو فيه» و ... ‌ـ ارايه داده‌اند، اما در تعريف خود از جوهر و عرض، مقسم را ماهيت قرار مي‌دهند و التفاتي به قيد «متحيز بودن موضوع» ندارند و در ارزيابي اين تعاريف ميتوان گفت: هيچيك از اين تعاريف تعريف به حدّ نيستند، حتي بنظر ابن‌سينا رسم حقيقي نيز نيستند. در مجموع تعاريفي كه ويژگيهاي مهمتر و بيشتري از عرض را بيان ميكنند از اعتبار بيشتر و ساير تعاريف از ارزش كمتري برخوردارند.

One of the main epistemological questions today is related to the whatness of objects. This question itself is divided into explicative and essential types. In response to essential questions concerning accident, theologians and philosophers have given various responses. They have also provided different definitions for accident – such as something that is added to essence; something whose existence has no permanence and continuity; something that depends on the other; an originated thing that depends on the spatial; something that is spatial, etc. However, in their definitions of substance and accident, they typically consider the divided as the originated existent. Philosophers have also presented various definitions for accident such as quality, predicate, what is constituted by what constitutes itself, a quiddity which is not found but in a subject, an existent in a thing (but not as a part of it) which has no constitution beyond what contains it, etc. Nevertheless, in their definitions of substance and accident, they consider the divided as quiddity and do not pay attention to the limitation of “the subject’s being spatial”. When evaluating these definitions, we can say that none of them is a definition in the real sense of the word. According to Ibn Sina, they are not even true descriptions. On the whole, the definitions that present a greater number and more important characteristics of accident are more valid than others.