تحليل كالبدي ميدان‌هاي تاريخي ايران

Physical Analysis of Historical Squares in Iran

چگونگي هويت‌بخشي به فضاهاي شهري امروز از مسايل چالش‌برانگيز در معماري و شهرسازي ايران است. مطالعه و استخراج ويژگي‌هاي زيبايي‌شناختي فضاهاي شهري تاريخي ايران، به منظور تداوم هويت نسخه امروزين آنها لازم و ضروري است. ميدان لزوماً يك فضاي شهري نيست، اما همان‌طور كه در تاريخ ديده شده، به تدريج با قرارگيري در بافت شهر توانسته تبديل به فضايي شهري با بدنه‌هاي طراحي شده، شود. بررسي زيبايي‌شناسي كالبدي اين نوع از ميدان‌هاي تاريخي به شناخت ويژگي‌هاي خاص آنها مي‌انجامد. اغلب پژوهش‌هاي مرتبط با ويژگي‌هاي فضاهاي شهري تاريخي به صورت پراكنده و غير منسجم است. براي اين منظور در مقاله حاضر، دستاوردهايي كه پيرامون ويژگي‌هاي فضاهاي شهري تاريخي ايران متداولند در چهار ميدان انتخابي مورد مطالعه قرار گرفتند. ويژگي‌هاي متداول فضاهاي شهري از اين قرارند: هر فضا براي اينكه تعريف شود، بايد عناصري تحديد‌كننده داشته باشد، در تمام فضاهاي شهري، به وفور گوشه‌هاي راست و تاكيد در محور‌هاي تقارن ديده مي‌شود، در دسترسي به تمامِ فضاهاي شهري ايراني، همواره يك تداومِ فضايي وجود داشته است، ايرانيان هر جا فضاي بازي در شهر مي‌يافتند، در صورتي‌كه با عملكردِ فضا، مغايرتي نداشت، از آب‌نما يا گياهان يا هر دو استفاده مي‌كردند، در تمام فضاهاي ايراني اعم از شهري يا معماري، عناصر معماري خاص ايراني استفاده مي‌شده است. با بررسي اين ويژگي‌ها و طبقه‌بندي آنها در قالب اصول زيبايي‌شناسانه، مي‌توان لايه‌هاي نظام حاكم بر عناصر ميدان و چگونگي تركيب آنها را نتيجه‌گيري كرد. در پايان لايه‌هاي نظام حاكم بر ميدان‌ها به طور خلاصه، به صورت «نظام عناصر» شامل نظام‌هاي عناصر معماري، عناصر طبيعي، عناصر مصنوع ثابت و موقّت و «نظام تركيب» شامل نظام تركيب عناصر، نظام هندسي، نظام فضايي، نظام رنگ و نور و نظام مصالح تقسيم‌بندي مي‌شوند. مي‌توان از اين نظام‌هاي لايه‌اي در طراحي فضاهاي شهري امروزي استفاده كرد

In order to protect the identity of Iranian urban spaces, studying about and extracting the main features of Iranian traditional urban spaces are necessary. Squares are not necessarily urban spaces, but as we have seen throughout the history, being located in the city context, they have gradually transformed into urban spaces with designed bodied. Reviewing the physical aesthetics of such historical squares leads to understanding their specific features. Particularly, research pursuant to the study the features of historical urban spaces is incoherent. In the present paper, common achievements respecting historical urban spaces of Iran are investigated. These common features are as follows: each space- to be defined- needs to have limiting elements; in all urban spaces, right corners and emphasis on symmetry axis are abundantly found; to access all Iranian urban spaces, there is always a spatial continuity; wherever not inconsistent with the space function, Iranian used to take advantage of fountains, plants or both; and in all Iranian spaces-whether architectural and urban-Iranian specific architectural elements have been used. By examining these features and classifying them into aesthetic principles, the system layers upon square elements and their compositions can be concluded. Finally, system layers upon square elements are briefly categorized in the form of “elements system” including architectural elements system, natural elements, temporary and permanent artifacts, and in the form of “composition system” including elements compositions, geometric, spatial, color, light, and materials systems. The layering system can be used in designing modern squares.