تشيّع در خلافت عثمان بن عفان

Shiism in the caliphate of Uthman ibn Affan

پرسش‌هاي اصلي كه در اين نوشتار در پي پاسخگويي به آنها هستيم به شرح زير عبارتند از: 1. رهبري شيعه و شيعيان در قبال نتيجه شوراي پيشنهادي عمر و انتخاب عثمان چه موضعي در پيش گرفتند؟ 2. در خلافت عثمان كدامين صحابه و تابعين شيعي و برخاسته از كدام مناطق و شهرها به مبارزه با دستگاه خلافت و طرح ديدگاههاي خود در ابعاد مختلف مبادرت ورزيدند؟ 3. در انديشه و باورهاي شيعيان اين دوره امام علي(ع) از كدامين ويژگي‌هاي شاخص برخوردار بود؟ 4. مواضع امام علي(ع) در دوره مورد بحث در برابر خليفه و كارگزارنش چگونه بود؟ يافته‌ها به اختصار دلالت بر آن دارد كه: روند شوراي پيشنهادي عمر و نتيجه آن مورد توافق جريان شيعه نبوده، گرچه آنان بنابه مصلحت بر انتخاب مزبور صحّه گذاشتند. بيشترين صحابه و تابعين شيعي برخاسته از مدينه‌النبي، كوفه و نيز مصر بودند؛ آنان در شهرهاي مزبور به مبارزه و عرضه ديدگاههاي خود مبادرت ورزيدند. از مجموعه سخنان شيعيان در محدوده خلافت عثمان و در جريان بيعت با امام علي(ع) ـ پس از قتل عثمان ـ مي‌توان دريافت كه آن حضرت به دلايل و ويژگي هاي متعدد و متقن به عنوان رهبري آرماني همواره مطرح بوده است. امام علي(ع) در دوره خلافت عثمان پيوسته به عنوان ملجا، واسطه و علاقمند به اصلاحات و گره‌گشاي مشكلات گلايه‌ها و شكايت‌هاي مردم را به خليفه منتقل مي‌كرد؛ ليكن كارگزاران اموي به اين اقدامها به ديده حسد و بدگماني مي‌نگريستند؛ و در جريان قيام سال سي و پنج هجري نيز پيشنهادهاي آن حضرت در حل بحران از سوي كارگردانان خلافت ناديده انگاشته شد.

The study tries to investigate a number of questions. They include: what was the response of Shiite leadership and Shiites to the result of proposed council of Omar and Uthman’s being selected? Which companions of Shiism and from what cities and regions began to oppose the caliphate system? What were the specific characteristics of Imam Ali (peace be upon him) from the point of view of Shiites’ belief of that period? What was the position of Imam Ali towards the caliph and his agents in the intended period? Findings indicate that Shiites did not agree with the trend of proposed council of Omar and its result, though for some expedience they did not oppose the decision. Most companions of Shiism were among the people of Medina, Cufa and Egypt; they took action to battle and present their own view points. The words of Shiites about the Uthman caliphate and allegiance to Imam Ali, after the murder of Uthman, suggest that Imam Ali had always been accepted as an Ideal leader for some valid reasons and characteristics. He always transferred the complaints and difficulties of people to caliph during the caliphate of Uthman as a refuge, intermediary and interested in reforms, but the agents of Umayyad were jealous and suspicious about these actions; and recommendations of Imam Ali for the solution of crisis were ignored by the agents of caliphate during the insurrection in 35A.H.