بررسي تطبيقي اراده الهي از منظر خواجه نصير طوسي و ابوالحسن اشعري

A comparative study of Khajeh Nasir Tusi and Abul Hasan Ash`ari`s views on the Divine Will

معرفت خدا برترين و بالاترين معارف است و يكي از راه‌هاي آن شناخت اسما و صفات اوست. هدف اصلي در اين نوشتار بيان مقايسه آراي دو متكلم شهير درباره اراده الهي و مسايل مربوط به آن است؛ ازجمله اينكه آيا اراده از صفات ذات است يا فعل؟ آيا اراده عين ذات است يا زايد بر آن؟ اراده باري‌تعالي حادث است يا قديم؟ مطلق است يا مقيد؟ در صورت مطلق بودن، اراده و اختيار انسان چه مي‌شود؟ خواجه نصير اراده را داعي (انگيزه) و داعي را همان علم به مصلحت مي‌داند. از منظر وجودشناختي، اراده را از صفات ايجابي، ذاتي و بلكه عين ذات مي‌داند. وي ضمن پذيرش اراده مطلقه الهي، انسان را داراي اختيار و آزادي در طول اراده خداوند مي‌داند. در مقابل، اشعري اراده الهي را مستقل از ديگر صفات ذاتي ازجمله علم مي‌داند و آن را صفتي ايجابي، قديم و قايم به ذات مي‌شمارد. خداوند فاعل همه افعال و ازجمله فعل انسان است و ازاين‌رو انسان هيچ اراده‌اي از خود ندارد؛ بلكه قدرت را خداوند در او خلق كرده و انسان آن را كسب كرده است.

Knowing God is considered the highest and the most valuable knowledge; one way for attaining it consists in knowing Divine Names and Attributes. This paper has intended to compare the views of two well-known theologians on the Divine Will and Its relevant problems. The problems at issue consist in: is Divine Will an action attribute or an essential? Is It the same as Essense or other than it? Is it temporal or nontemporal, absolute or limited? Given it absolutely, how can we deal with human will? Khajeh Nasir has regarded the Divine Will as a motive and known this as the awareness to expedience. He views Divine Will existentially to be a positive, essential attribute, rather the Essence Itself. For him, human will is established as a shadow of the Divine Will. Yet, Ash`ari knows It to be different from other essential attributes including Science. He views the Divine Will as positive, nontemporal and self-subsistent. God is the direct agant for all human actions and no room can be found for human will; rather, God has created power of action in man and man has acquired it.