آسيب‌شناسي نظام مالياتي ايران

Pathology of Iran’s Tax System

آسيب‌شناسي نظام مالياتي كشور در چارچوب اركان سه‌گانه آن نشان‌دهنده نقاط ضعف هر يك از اركان مي‌باشد و اين نقاط ضعف از علل ناكارامدي نظام مالياتي مي‌باشند. در ارتباط با ركن قوانين و مقررات مالياتي مي‌توان نقاط ضعفي از جمله پيچيد‌گي و عدم جامعيت، وجود معافيت‌هاي كلي، گسترده و در عين حال ناكارامد، ضعف در ضمانت‌هاي اجرايي و محدوديت در پايه‌هاي مالياتي را احصا نمود. در خصوص سازمان اجرايي يا دستگاه ماليـات‌ستان به‌عنوان مجري قوانين و مقررات مالياتي نيز مي‌توان به نقاط ضـعفي هـمانند ضعف در زيرساخـت‌هاي فناوري اطلاعات و به‌تبع آن عدم به‌كارگيري گسترده از فناوري اطلاعات در انجام امور، عدم‌وجود و بهره‌مندي از پايگاه جامع اطلاعات موديان، عدم ارتباط اطلاعاتي و آماري ميان تشكيلات اجرايي، ساختار تشكيلات اجرايي گسترده مبتني بر الگوي پيمانه‌اي و فرايندهاي ناكارامد مالياتي را ذكر نمود. در ارتباط با موديان مالياتي كه در واقع همان مخاطبان دستگاه ماليات‌ستان مي‌باشند بررسي‌ها نشان از وضعيت نامطلوب تمكين مالياتي به‌ويژه تمكين داوطلبانه آحاد مردم كشور نسبت به نظام مالياتي دارد كه ريشه آن علاوه بر نواقص موجود در 2 ركن ديگر تا حدود زيادي در فرهنگ جامعه نهفته است. برايند ناكارامدي اركان سه‌گانه نظام مالياتي منجر به بروز مشكلات و چالش‌هايي براي اين نظام گرديده كه تداوم آنها در ساليان متمادي آنها را به ويژگي‌ها و مشخصات نظام مالياتي كشور تبديل نموده است كه از جمله آنها مي‌توان به نسبت پايين ماليات‌ها به توليد ناخالص داخلي، سهم پايين ماليات‌ها در منابع عمومي دولت، سهم پايين ماليات‌ها در تامين هزينه‌هاي جاري دولت، هزينه‌هاي بالاي وصول ماليات، تمكين نامناسب مالياتي آحاد جامعه، عدم تنوع پايه‌هاي مالياتي و تركيب نامناسب درآمدهاي مالياتي، روش سنتي تشخيص و وصول ماليات، معافيت‌هاي مالياتي گسترده و ناكارامد، وجود وقفه‌هاي مالياتي و ضعف نظام اطلاعات مالياتي اشاره نمود.

A pathological examination of Iran’s tax system in a framework guided by its three pillars indicates systematic flaws in all these pillars and furthermore argues the inefficiency of the tax system. Inefficiencies in rules and regulations include complexity and incomprehensiveness, lavish and inefficient tax exemptions, inefficient necessary enforcements in execution of law, and limited tax base. Tax collector organizations flaws include weaknesses in the information infrastructures, and consequently, its limited utilization, the absence of comprehensive data base of tax payers, lack of informational and statistical relations among executive bodies, organization-wide performance-based model of modularity and inefficient taxation processes. According to our investigations in the taxpayers’ side, there are flows such as inappropriate conditions of taxpayer compliance especially by the general public which is mainly rooted in flaws in other two pillars and social culture of them. Overall flaws of the three pillars of tax system had brought about challenges and issues for the system and had turned into the tax system specifications. Some of these challenges are lower tax to GDP ratio, lower share of tax in government income, lower share of tax in government current expenditure, higher costs of tax collection, inappropriate compliance with tax rules by the public, undiversified nature of tax bases and inappropriate tax revenue composition, traditional and outdated tax levy practices, lavish and inefficient tax exemptions, lags in tax collection and flawed tax information system.