نقش اراده در فاعليت الاهي از منظر حكمت اسلامي

The Role of Will in Divine Action in View of Islamic Philosophy

چكيده مقاله حاضر در صدد بررسي مساله نسبت اراده و فاعليت الاهي، در آراي حكماي مسلمان است. ازاين‌‌‌رو، مقاله حاضر، پس از تبيين لغوي و مفهومي واژگان اراده و فاعليت الاهي، نخست فاعليت الاهي را از منظر ابونصر فارابي و ابن‌‌‌سينا ملاحظه كرده، استدلال‌‌‌هاي ايشان را بر ابداعي بودن فاعليت الاهي بيان كرده است. سپس به بررسي ديدگاه شيخ اشراق و فاعليت اشراقي از منظر او پرداخته شده است. در ادامه، با بررسي آراي صدرالمتالهين، ابعاد مختلف فاعليت ايجادي، شرح و بسط داده شده ‌‌‌است. در خاتمه، ادامه ديدگاه صدرالمتالهين نزد حكماي متالّه متاخر، تا روزگار معاصر، مد نظر قرار گرفته، ضمن بررسي و ارزيابي ديدگاه مرحوم علامه طباطبايي در باب اراده الاهي، ديدگاه كلامي اماميه نيز در باب فاعليت و اراده الاهي تبيين شده است. در نهايت، ضمن جمع‌‌‌بندي آرا، اختلاف‌‌‌نظرهاي موجود، تبارشناسي و علت‌‌‌يابي شده است.

Abstract The present study seeks to investigate the issue of the relationship of Will and Devine Action according to the views of Islamic philosophers. Hence, it first explains the two terms Will and Devine Action lexically and conceptually; then, it deals with Devine Action through the eyes of Abu Nasr Farabi and Avicenna, presenting their arguments for the originality of Divine Action. Afterwards, Sheikhe Ishraq’s views, along with his notion of Ishraqi (illuminatory) Action, are dealt with. Then, we proceed to examine Sadr al Motaallehin’s viewpoints, detailing various aspects of Existential Action. Finally, we inspect Sadr al Motaallehin’s views in the eyes of recent Motealleh philosophers (theosophers) extended to the present age; investigate the late Allameh Tabatabaee’s standpoints on Divine Will; and explicate the theological views of Imamiyyah on Devine Will and Action. In conclusion, summing up all aforementioned views, we have investigated the genealogy and etiology of the differences of opinions.