نزاع قدرت در حكومت سلجوقي به روايت سلجوقنامه ظهيرالدين نيشابوري

Political Conflicts in Saljuq Dynasty According to Zahir al-din Nishabouri

ساختار حكومت سلجوقي (590-431 ق) به لحاظ شركت نهادها و كنشگران مختلف در بستر فعاليت هاي سياسي، شاخصه هايي دارد كه در مقايسه با ديگر حكومت ها و سلسله هاي ايراني پس از اسلام در نوع خود بي نظير است. سلجوقنامه ظهيرالدين نيشابوري بر خلاف متن موجزش، روايتي عيني و پرمعنا از نحوه شكل گيري و تداوم ساختار قدرت سلجوقي به دست مي‌دهد. توجه مورخ به امرا، به عنوان گروهي موثر در تحولات سياسي اين دوره و تلاش نهاد ديوان سالاري به ويژه شخص خواجه نظام الملك در تعديل نيروي ايشان و استفاده موثر از آن در جهت استقرار حكومت سلجوقي، مسيله اي است كه كتاب سلجوقنامه با جديت دنبال مي‌كند. اين مقاله با ارايه تعريف از حكومت نظاميان و كاربرد روش تحليلي، از دريچه كتاب سلجوقنامه به واكاوي تقابل ـ تعامل ميان امرا و ديوان سالاران مي پردازد. نامنسجم بودن نهاد وزرات و اتحاد امرا در خصوص تصميمات سياسي مهم، در نهايت ديوان سالاران را در تبديل قدرت انحصارگراي نظاميان به قدرتي تمام شمول و متشكل از تمامي نهادهاي قدرت ناكام گذاشت.

Due to the involvement of various political institutions and agents, the structure of Saljuq dynasty (1040-1193 AD) is unique in comparison to the political structure of other Islamic regimes. "Saljuqnameh" written by Zahir al-din Nishabouri provides a brief objective narration about the establishment and development of Saljuq governmental structure. Nishabouri’s detailed attention to the military generals as an important factor in the political changes of this period, and to the attempts by the bureaucrats to curb and control their power and to its use effectively to strengthen the Saljuq Government is an interesting characteristic of the book. This article looks at the dialectic relationship and the intense competition between the military and bureaucratic institutions in Saljuq Dynasty. The secret alliance between military agents and the lack of unity between the bureaucrats prevented the bureaucratic institution to stop the military and break their exclusive domination in power.