ارزيابي اثرات عمليات خروج چوب با تراكتور كشاورزي بر خصوصيات فيزيكي خاك جنگل (مطالعه موردي: بخش گرازبن جنگل خيرود)

Effects of wood extraction using farm tractor on soil physical properties (Case study: Gorazbon district in Khyrud forest)

سيستم‌هاي بهره‌برداري با تراكتور، معمولي‏ترين انواع تجهيزات كوچك مقياس هستند. در جنگل‏هاي شمال ايران، تراكتورهاي كشاورزي مجهز شده به تريلي دو چرخ، به طور فراواني براي عمليات پيش حمل چوب‏آلات كاتيني و هيزمي استفاده مي‏شود. اين مطالعه در بخش گرازبن جنگل خيرود انجام شد. اهداف اين تحقيق شامل ارزيابي اثرات شيب، شدت تردد تراكتور و عمق خاك بر روي وزن مخصوص ظاهري خاك، تخلخل خاك و مقاومت به نفوذ در خاك قهوه‏اي جنگلي داراي بافت لومي تا لوم رسي در مسيرهاي حمل چوب با تراكتور بود. اين پژوهش در قالب طرح فاكتوريل كامل تصادفي در سه تكرار در سه كلاسه شيب (شيب 0-10 درصد (رو به پايين)، شيب 10-20 درصد (رو به پايين) و شيب 0-10 درصد (رو به بالا))، سه شدت ترافيك (كمتر از 5 تردد، 5-10 تردد و بيش از 10 تردد) و چهار عمق خاك از سطح زمين (5، 10، 15 و 20 سانتي‌متري) در مسيرهاي حمل و نقاط دست‏نخورده اندازه‌گيري شد. نتايج نشان داد كه شيب، شدت تردد تراكتور و عمق خاك داراي اثر معني‌داري بر وزن مخصوص ظاهري خاك هستند. مسيرهاي حمل رو به بالا داراي بيشترين مقدار وزن مخصوص در بين كلاسه‏هاي شيب هستند. تخلخل خاك با افزايش تعداد تردد به طور معني‏داري كاهش يافت. بيشترين كاهش تخلخل خاك بعد از 10 تردد رخ داده است كه مقدار آن 6/38 درصد است. همچنين مسيرهاي حمل رو به بالا داراي بيشترين مقدار مقاومت به نفوذ در بين كلاسه‏هاي شيب بودند. با افزايش عمق خاك، مقدار مقاومت به نفوذ در مسيرهاي حمل افزايش يافت. مسيرهاي با شيب 0-10 درصد (رو به پايين) كمترين مقدار وزن مخصوص و مقاومت به نفوذ را نشان دادند، درحالي‌كه مسيرهاي با شيب 10-20 درصد (رو به پايين) داراي مقادير متوسط و مسيرهاي 0-10 درصد (رو به بالا) داراي بيشترين مقدار كوبيدگي خاك بودند. بنابراين، مي‏توان نتيجه‏گيري نمود كه عمليات پيش حمل با تراكتور بايد در مسيرهاي با شيب ملايم برنامه‏ريزي شده و تا حد امكان مسيرهاي پيش حمل با شيب رو به بالا از عمليات چوبكشي مستثني شوند.

Tractor-based logging systems are the most common type of small-scale equipments. Farm tractors equipped with a 2-wheel trailer are mostly used to perform forwarding operations of pulpwoods and fuelwoods in the Hyrcanian forests of Iran. This study was carried out in Gorazbon district of Khyrud forest. The aim of the study was to evaluate effects of slope gradient, tractor traffic intensity over skid trails and soil depth on brown soil bulk density (BD), total porosity (TP) and penetration resistance (PR) with clayey loam to loamy texture. The trial was conducted under the completely randomized factorial design at three replicates and three treatments, including: three slope gradients (0-10% (downhill), 10-20% (downhill) and 0-10% (uphill)), three traffic intensity classes ( < 5, 5-10 and > 10 passes) and four soil depths (5, 10, 15 and 20 cm) on skid trails and undisturbed locations adjacent to the study area. Results indicated that mean BD was significantly influenced by slope gradient, traffic intensity and soil depth. Skid trail on the uphill tractor forwarding slopes, showed the greatest value among the other ones. Results showed that TP significantly decreased as number of machine passes increased and high level of decrease occurred after further than 10 machine passes performed (TP= 38.6%). Skid trail on the uphill tractor forwarding slopes showed the greatest PR value among the other ones. Penetration resistance increased significantly by increase in soil depth under the skid trails. Skid trails with 0-10% slope (downhill) had the lowest BD and PR values, whereas the trails with 10-20% slope (downhill) had the moderate values and the trails with 0-10% slope (uphill) had the highest compaction values. Overall, it might be concluded that forwarding operations with farm tractor should be planned in gentle slopes and uphill forwarding should be excluded from ground-based logging systems, if it’s possible.