تحليل آثار صادق چوبك بر اساس جامعه‌شناسي ساخت‌گرا

Analysis of Sadegh Chubakʹʹs [literary] Works Based on Structural Sociology

ساخت گرايي يكي از شيوه هاي نقد ادبي است كه به بررسي ساختار هاي اجتماعي در آثار ادبي مي پردازد. ايديولوژي، از مهم‌ترين مباحث مورد توجه منتقدان ساخت گرا و ازجمله مباحث مهم داستان نويسي عصر صادق چوبك است. چوبك در داستان هاي خود به انحا و روش هاي مختلف، ايديولوژي هاي گوناگون حاكم در جامعه وقت، ازجمله ايديولوژي اجتماعي(مرد سالاري، طبقاتي و... )، سياسي و مذهبي را به چالش مي كشاند. در اين مقاله، ايديولوژي و بازتاب آن در همه داستان هاي چوبك با رويكرد جامعه شناسي ساخت گرا، از ديدگاه دو منتقد معروف ماركسيست، لوسين گلدمن و جورج لوكاچ مورد بررسي قرار گرفته است. در بخش تحليل و تفسير، به تبيين يكي از مباحث مهم و اصلي مدنظر منتقدان ساخت‌گرا، تحت عنوان «ايديولوژي» و جستجوي آن در داستان‌هاي چوبك از سه جنبه سياسي، اجتماعي و مذهبي پرداخته شده است. نقد روحيه استعمارستيزي روشنفكران، ارايه تصوير برجسته از فشار سياسي، ابراز تنفر از بي ثباتي وضعيت حاكم، اعتراض به فقدان آزادي بيان و... بازتاب ايديولوژي سياسي حاكم در جامعه عصر چوبك است. در بُعد اجتماعي، چوبك پايه و اساس تمام عقب ماندگي و ركود جامعه عصر خود را سواي بي لياقتي حاكمان و حضور استعمار در ايران، غلبه فقر در جامعه در زواياي مختلف ازجمله: مالي، فرهنگي و اجتماعي ناشي از برداشت‌هاي غلط از ايديولوژي حاكم مي‌داند. بازتاب ايديولوژي مذهبي، تقريباً در تمامي داستان هاي چوبك به چشم مي خورد. وي در داستان هاي خود به تشريح اثر منفي باورهاي عاميانه و خرافي در ضعف فرهنگي جامعه خود مي پردازد.

Constructivism is one of the methods of literary criticism that examines the social structures in the literary works. Ideology is one of the main topics of interest for structuralist critics and of important issues of fiction (story) writing during the Chubakʹs time. In his stories, Chubak challenges different ideologies prevailing in the society of that time, including social, political and religious ideology (patriarchy, social classes, etc.), through different ways. In this paper, ideology and its reflection on all Chubakʹs stories were evaluated using the structuralist sociology approach, from the perspectives of two famous critics of Marxism, Lucien Goldmann and George Lukacs. In the analysis and interpretation section, one of the major topics addressed by structuralist critics, entitled ʹideologyʹ, and its search in the Chubakʹs stories from social, political, religious aspects is discussed. Criticism of anti-colonial spirit of intellectuals, provision of an outstanding image of the political pressure, expressing hatred of the instability of the dominant situation, protesting the lack of freedom of expression, etc., are all the reflection of political ideology in the society of Chubakʹs time. In the social dimension, Chubak believes that the basis of all backwardness and stagnation of society at that time, apart from the inability of rulers and the presence of colonization in Iran and the dominance of poverty at different financial, social and cultural aspects, is the result of misconceptions from ideology. The reflection of religious ideology is almost seen in all Chubakʹs stories. In his stories, he describes the negative impact of superstitious and folk beliefs on his societyʹs cultural malaise.