كاركرد ارمنيان جلفا در اجراي سياست انحصار ابريشم وگسترش بازرگاني خارجي ايران

The Julfa’s Armenians role in performance of the politics of Silk monopoly and development of Iranian Foreign trade

چكيده يكي از مسايل مهم در تاريخ صفويان، كم و كيف نقش بازرگانان ارمني در اجراي سياست انحصار ابريشم و گسترش بازارهاي خارجي، در دوره‌ي شاه عباس يكم (1038-996) و جانشينانان وي است. اين مساله نيازمند بررسي‌هاي بيشتري است تا ابعاد مختلف آن بيشتر شناخته شود. پس از كوچ ارمنيان از جلفاي ارس به اصفهان و سپس انحصاري شدن تجارت ابريشم، آنان در چرخه‌ي بازرگاني خارجي ايران به خدمت گرفته شدند. در اين رابطه، اين مقاله ضمن بازخواني و بررسي علل اتّخاذ سياست انحصار ابريشم توسط شاه عباس، دلايل رويكرد وي به ارمنيان، براي اجراي چنين سياستي مورد مطالعه قرار مي‏دهد. با اين همه، مساله‌ي اصلي در اين پژوهش چگونگي ورود ارمنيان به چرخه‌ي بازرگاني خارجي ابريشم و نقش آفريني آنان در اين چرخه است. از اين رو، بررسي اين مساله بدنه‌ي اصلي اين مقاله را تشكيل مي دهد. در همين راستا، اين نوشته مي‏كوشد، تا ميزان و علل كاميابي آنان را در اين زمينه بدست دهد. چنين به نظر مي‏رسد كه ارمنيان، به عنوان يك قوم تجارت پيشه، توانستند بازارهاي نويني را براي ابريشم و ديگر كالاهاي ايراني در قلمروهاي مختلف جهان بيابند؛ امّا برخي از اين قلمروها تا كنون ناشناخته مانده‌اند، همچنان‏كه ميزان كوشش‌هاي آنان در اين قلمروهاي نوين نيز به خوبي شناخته نشده است.

Abstract The prime purpose of this article is to study the Armenians role in Iran’s Foreign trade and in performance of the politics of Silk monopoly, in period of Shah-Abbass I ( 996-1038 A.H.) and his successors. The Armenians were living in the Frontier regions of north-west of Iran, but then they were transferred, especially for military reasons, by the Shah-Abbas into the Iranian plateau. Certain groups of them, after migration from Aras Julfa, entered in Isfahan and were called to serve in Foreign Silk commerce by the Shah-Abbass I. Hence, the investigation of the causes of Shah’s attention to the Armenians, also their role in Shah’s monopoly politics, especially in the Foreign trade of Silk that was very important, forms the main section of the present study. In another part, the evaluation of their activities in this field, the cancellation of the Silk monopoly and its effect on the commerce of Silk, also the situation of the Armenians until the fall of the Safavid dynasty in 1722 investigated as well. The Armenians, as a Tradesman, were able to find the new Markets for Silk, but dimension of their Trade activities remained unknown in the different areas of the World.