كتابت مكاتيب ديواني و آداب آن در عهد سلجوقي

Writing Ministerial Letters and its Rule in Seljuks Period

چكيده با فروريختن كاخ هاي عظيم غزنوي و ظهور سلجوقيان، افق هاي جديدي در عرصه هاي سياسي، اجتماعي، فكري و فرهنگي در ايران پديدآمد. گسترش قلمرو جغرافيايي، ايجاد مدارس نظاميه، رونق كانون هاي ادبي و توسعه و تعدّد آنها در آذربايجان، ري، همدان، اصفهان و آسياي صغير و وجود نظام پيچيده ديواني با آداب و رسوم خاصّ و در نهايت كمال نثر فنّي و كتابت مكاتيب، از جمله آن پديده هاست. در ميان موضوعات يادشده، فنّ انشا و كتابت مكاتيب، به لحاظ اسلوب و شرايط خاصّ و وفور آثار از نظر تاريخي و فرهنگي، اهمّيت ويژه اي دارد. مورّخان در تدوين و تحليل وقايع تاريخي عهد سلجوقي، از آشنايي و آگاهي با مصدر انواع مكتوبات اين دوره، طرز كتابت و شيوه هاي مرسوم آنها به عنوان اسناد دست اوّل و قابل اعتماد، ناگزيرند و اديبان در بررسي انواع نثر و بازنمود ظرايف هنري مربوط، نمي توانند از اين مهمّ صرف نظر كنند. به گونه اي كه مي توان اين دوره را به لحاظ تاريخي، عهد كمال ديـوانسالاري و بـه لحاظ ادبي و فرهنـگي، دوره اوج كتابت نامه ها و نثر فنّي ناميد. اين مقاله به بررسي وجوه مختلف انشاي مكتوبات فارسي عصر سلجوقي مي پردازد. مهمّ ترين مباحثي كه در آن طرح شده است و از نظر تاريخي و ادبي اهمّيت شاياني دارد، به اختصار به قرار زير است: ـ بررسي ديوان طغرا كه ديوان رسايل و انشا جزو آن بوده است؛ ـ معرّفي دبيران معروف آن دوره؛ ـ آداب كتابت مكتوبات؛ ـ ادوات و ابزارهاي لازم براي كتابت؛ ـ شيوه هاي كتابت، شكل شناسي مكاتيب و انواع آنها.

Abstract New Horizons in political, ideological, social, and cultural trends emerged in Iran with the appearance of Saljogian and collapse of gigantic palaces. Geographical development, establishing military schools, and the growth of literary cannons in Azerbaijan, Rey, Hamadan, Isfahan, Minor Asia. Furthermore, ministerial systems and technical prose writing are seen in this era. Highly skilled compositions and writing grandeur letters regarding style and special dispositions are taken into consideration for their cultural and historical precepts. Historians were indispensably cognizant of types, methods, and common ways of writing as unquestioning and original documents. Literary persons could not deny the survey of kinds of prose and artistic delicacy. As a result, this period was of great importance due to its ministerial writing and prosaic principles. This article aims to survey on different kinds of composition of letters in Farsi in Saljogi Period. The most salient parts concerning social, historical, and literary viewpoints are: -The survey on Toghra minister imbued with ministerial composition. -Introducing reputable teacher of the era. -Rules of writing letters. -Required instruments for writing. -Forms and types of writings.