بررسي آكوستيكي ارتقاي واكه /ɑ/ به واكه [u] در بافت n- در زبان فارسي معاصر

Acoustic Analysis for Raising /ɑ/ to [u] in the Context of –n in the Contemporary Persian Language

تحقيق حاضر، پژوهشي در فرايند ارتقاي واكه پسينِ افتاده /?/ به واكه پسينِ افراشته [u] دربافت همخوان خيشومي -nدر زبان فارسي معاصر است، در چارچوب واج‌شناسي آزمايشگاهي. در زبان فارسي در رخ‌داد اين فرايند در بافت مذكور، دوگانگي مشاهده مي‌شود. به‌بيان‌ديگر اين فرايند گاهي رخ مي‌دهد (براي مثال تبديلِ واژه گران به گرون)، و گاهي نيز ارتقا رخ نمي‌دهد (مانند واژه گران‌پايه). از اين‌رو نوشتار حاضر مي‌كوشد تا ضمن بررسي اين امر كه چرا اين فرايند فقط در برخي از واژه‌ها رخ مي‌دهد، تبييني آوايي براي اين پديده ارايه دهد. پس با ارايه‌ي الگوي واجي مربوطه، نشان مي‌دهد كه فرايند ارتقا در زبان فارسي، فرايندي سبك- وابسته است و بيشتر در سبك محاوره‌اي رخ مي‌دهد. آن‌گاه با تحليلِ واژه‌هاي گران، گراني، جانور و زبان‌نفهم و متناطرِ محاوره‌اي آن‌ها يعني گرون، گروني، جونور و زبون‌نفهم، به‌صورت خارج از بافت و واكه‌هاي دهاني، شامل واكه پسينِ افراشته /u/ و واكه پسينِ افتاده /?/ و همخوان خيشومي [n]، توليد شده به‌طور منفرد، و واكه‌هاي خيشوميِ متناظرِ آن‌ها، شامل واكه [?] و واكه [??] توليدشده در بافت n- (از سوي پنج گويشور مذكر با گونه‌ي فارسي معيار) تبييني آوايي براي اين فرايند ارايه شده است. در اين راستا با استفاده از پارامترهاي سازه اول، دوم و تفاضل سازه‌هاي اول و دوم به بررسي ساختار سازه‌اي واكه‌هاي دهاني [?]، [u] و متناظرهاي خيشومي آن‌ها در ابعاد ارتفاع و محل توليد پرداخته شده است و با استفاده از نتايج حاصل از تحليل‌هاي آماري، نشان داده شده است كه بر اثر خيشومي‌شدگي، واكه خيشوميِ افتاده پسين نسبت به متناظر دهانيِ خود، به‌لحاظ ارتفاع، تفاوتي ندارد اما واكه خيشوميِ افراشته پسين نسبت به متناظر دهاني خود افتاده‌تر مي‌شود، و واكه خيشوميِ افتاده پسين نسبت به متناظر دهاني خود، پيشين‌تر است. آن‌گاه با استفاده از پارامتر آكوستيكيِ برجستگي به بررسي شباهت آواهاي متواليِ موجود در توالي‌هاي [??n] و [?n] پرداخته و نشان داده شده است كه بين اجزاي توالي دوم، نسبت به توالي اول، به‌لحاظ تغييراتِ آكوستيكي، تفاوت بيشتري وجود دارد. نتايج به‌دست‌آمده نشان مي‌دهد كه دليل ارتقاي واكه /a/ به واكه [u] در بافت –n اين است كه برجستگيِ تواليِ [?n] بيشتر از توالي[??n] است، بنابراين پارامتر آكوستيكيِ برجستگي، فرضيه وضوح شنيداريِ بيشتر را تاييد مي‌كند.

This paper investigates the raising of the low back vowel /?/ to high back vowel [u] in the context of nasal consonant –n within the experimental phonology framework of Beddor (1983). There exists an inconstancy in Persian. The raising process happens in some cases but not in others. Investigating the source of this inconsistency, the paper attempts to represent a phonetic explanation for the phenomenon. Focusing on the acoustic parameters of nasalization and their effects on vowel height the phonological pattern of this phenomenon was determined . The pattern proved to be a style–dependent process which takes place only in colloquial Persian. Two kinds of speech data were acoustically analyzed: (1) Four words in formal style including the sequence [?n] and the same four words in colloquial style including the sequence [?n]; (2) Three sustained speech sounds [a], [u] and [n]. All the words and sounds were pronounced in isolation by five male Persian speakers. The results showed that according to parameters F1, F2 and F2-F1, while nasalization has no decreasing effect on the F1 of the low back nasalized vowel, it increases the F1 of the high back nasalized vowel compared to its corresponding oral vowel. In addition, the low back nasalized vowel appears to be further front than its corresponding oral vowel. Finally, since the value of acoustic salience for [?n] was significantly higher than the same value for [?n], it was concluded that this style-dependent phonological raising makes the sequence more perceptible in the colloquial style.