بررسي وتحليل كهن‌الگوي پير فرزانه در رساله‌هاي سهروردي

The Study of Sage Archetype in Suhrewardi’s Risalehs

نقد كهن‌الگويي كه مبتني بر نقد روان‌شناختي است، به مطالعه و بررسي كهن‌الگوهاي يك اثر مي‌پردازد و نشان مي‌دهد كه چگونه ذهن شاعر يا نويسنده آن ها را به شيوه نمادين متجلّي ساخته است. «پير فرزانه» يكي از مهمترين كهن‌الگوها در ادبيات است كه خويشكاري هدايت معنوي كهن‌الگوي «قهرمان» را برعهده دارد. در قاموس تصوّف، اين كهن‌الگو در سيماي پير طريقت جلوه‌گر مي‌شود كه با راهنمايي و ارشاد سالك ( قهرمان وادي طريقت) در تمامي مراحل دشوار سير و سلوك، وي را گام به گام در اين طريق پيش مي‌برد و با تربيت معنوي و اصلاح معايب نفساني، او را به سرمنزل مقصود مي‌رساند‌. آثار عرفاني شيخ شهاب‌الدين سهروردي نيز از اين قاعده مستثني نيست و حضور و نقش‌آفريني پير فرزانه در قالب نمادين حكيمي متالّه در حكاياتي تمثيلي همچون: عقل سرخ، آواز پر جبرييل و رساله‌الطير، ركن اصلي آموزه‌هاي شيخ اشراق را تشكيل مي‌دهد. در اين آثار، از شخصيت پير با تعبيراتي چون نخست فرزند آفرينش، سپيد نوراني و ديرينه سالِ سرخ روي ياد شده و جغرافياي حضور او عوالمي رمزي چون صحراي معرفت، كوه قاف و عالم مثال معرفي شده است. او مرشد سالك در جريان سفر معنوي از خاك تا افلاك و دستگير او در مهالك طريق دشوار اين سير و سلوك است. مهم‌ترين ويژگي كهن‌الگوي پير فرزانه در آثار سهروردي شخصيت فرهمند اوست كه با جاذبه روحاني خويش، سالك را مجذوب خود مي‌كند و او را وا مي‌دارد كه پاي در وادي سلوك نهد و با نورانيتي كه شاخصه مكتب اشراق است، ظلمات طريق را در روشناي شناخت و معرفت، مستحيل سازد.

Archetypal criticism which is based on psychological criticism investigates the archetypes of a work and shows how the mind of writer or poet embodies them symbolically. Pir-e Farzane (the Sage) is one of the most important archetypes whose function is to lead spiritually the archetype of “hero”. In Sufism, Pir-e Tariqat represents such archetype that, by guiding the Wayfarer (the hero of Tariqat) in all difficult stages of Progression, leads him stage-by-stage in this path and brings him to the final destination by spiritual education and correcting carnal disfunctions. The mystical works of Sheikh Shahab al-Din Suhrewardi are not an exception in this regard and presence of the Sage in the symbolic form of a theologian in some allegorical tales like Aql-e Surkh, Avaz-e Par-e Jebreil and Risaleh al-Teyr is the main element of his teachings. In his works, the character of Sage is introduced with expressions such as First Son of Creation, the Lighted White and Red-Faced Old Man, and symbolic worlds like Plain of Knowledge, Qaf Mountain and World of Ideas are considered as the geography of his presence. He is the master of Wayfarer in spiritual Journey from Earth to Heaven and helps him in the difficulties of such Progression. The most important feature of Sage archetype in the works of Suhrewardi is his charismatic character which attracts the Wayfarer by his spiritual attraction and makes him step in the Valley of Progression and dissolves the darknesses of the path in the light of Knowledge which is a feature of Illumination School.