بررسي روند تكامل و خروج جريان‌هاي بازالتي گندم بريان، شمال شهداد، كرمان

Evaluation of evolution and emission of Gandom Berian’s basaltic flows-north of Shahdad, Kerman

بازالت‌هاي گندم بريان يك سرتخت پوشيده از روانه‌هاي تيره رنگ است كه حدود 480 كيلومتر مربع از قسمت غربي كوير لوت در شمال‌شرق كرمان را پوشانده است. خروج جريان‌هاي بازالتي در امتداد سيستم گسلي با روند شمالي- جنوبي بوده است. در منطقه گندم بريان، كشش حاصل از فعاليت گسل نايبند موجب شكستگي و ضعف پوسته و سپس بالا آمدن ماگما در امتداد شكستگي شده است زيرا ماگماتيسم محدود به منطقه كشش است. مقايسه نقشه شاخص خط‌وارگي گسل نايبند و نقشه مربوط به جايگاه دهانه‌هاي آتشفشاني، تاييدي بر نقش گسل در تشكيل ماگماي بازالتي گندم بريان است. حضور اليوين‌هاي درشت و شكل‌دار در كنار درشت‌بلورهاي كلينوپيروكسن و نبود كوارتز ماگمايي، همگي مي‌توانند نشانگر حركت صعودي و سريع ماگما از طريق سيستم شكستگي و گسل‌هاي عميق باشند. شكستگي عميق پوسته‌اي گسل نايبند سبب شده است ماگماي بازالتي در حين صعود سريع خود، تا حد زيادي از تاثير آلودگي‌هاي پوسته‌اي در امان بماند. وجود نسبت بالاي La/Nb (با ميانگين 7/1) در كنار ميزان پايين نسبت Ce/Pb و Pb/Nd نشان‌دهنده تاثير كم آلايش پوسته‌اي در اين سنگ‌هاست. همچنين، نبود پراكندگي در نمودارهاي دو متغيره عنصر سازگار- عنصر سازگار، تاكيدي بر عدم اختلاط ماگمايي است. يكنواختي نمودار پراكندگي اندازه بلور (CSD) و شيب ثابت آن نيز تاثير بسيار كم فرآيندهاي فيزيكي همچون اختلاط ماگمايي در ماگماي بازالتي در حين تبلور ميكروليت‌هاي پلاژيوكلاز در طي صعود و رسيدن آن به سطح زمين را نشان مي‌دهد. علت اصلي شيب منحني CSD، سرعت سريع سرد شدن ماگماي بازالتي در حين بالا آمدن است كه به تشكيل ميكروليت‌هاي ريز پلاژيوكلاز منجر مي‌شود. وجود فنوكريست‌هاي اليوين و كلينوپيروكسن نشان دهنده انجام عمل تبلور در ماگماي اوليه قبل از صعود و فوران است. بر طبق نمودار Dy/Yb در برابر La/Yb، سنگ‌هاي بازالتي گندم بريان از منشا گارنت لرزوليت با ذوب بخشي 8 تا 10 درصد تشكيل شده است. به‌طور كلي درجات ذوب بخشي پايين گوشته فوقاني (كمتر از 10 درصد) به تشكيل ماگماي بازالتي آلكالن منجر مي‌شود. از سوي ديگر، ماگماي بازالتي گندم بريان داراي ويژگي‌هاي مشخصه ماگماهاي مادر منيزيم بالا با تحول يافتگي كم است.

Gandom Berian area is a basaltic messa composed of dark flows covering about 480 km2 of the western part of Lut desert in the northeast of Kerman. In this area, the fault system follows a north-south trend and, basaltic lavas have flowed along this trend. It seems that in Gandom Berian area, the activity of Nayband fault has created a tensional tectonic regime leading to the creation of open fractures in the crust which have conducted the flow of magma to the surface. Comparing maps of the lineation index factor of Nayband fault and also the related maps to situation of volcanic cones admit the role of fault in formation of Gandom Berian basaltic magma.The presence of coarse euhedral olivine crystals along with coarse crystals of clinopyroxenes and the absence of magmatic quartz, all reveal a fast deep ascending magma through fractures system and deep faults. The deep fracturing of Nayband fault has prevented the mixing of magma with crustal contamination. The high La/Nb value (with average 1.7) along with low ratio of Ce/Pb and Pb/Nd indicate low mixing of magma in the studied area. Also, none scattering compatible element plots show negligible magma mixing. Uniformity in crystal size distribution (CSD) plots and its constant slope indicate the low impact of physical processes such as magma mixing in basaltic magma which effects the crystallization of plagioclase microlites during its ascent to the surface. The main cause of steepness in CSD is the rapid quenching of basaltic magma during upwelling which leads to plagioclase fine microliths. The presence of olivine and clinopyroxene phenocrysts indicates that in the primary magma, crystallization had occurred before ascent and eruption. Based on Dy/Yb versus La/Yb plot the Gandom Beryian basalts were formed by 8 to 10% partial melting of a garnet-lehrzolite parental rock. In general, lower partial melting of upper mantle (less than 10%) leads to the creation of alkaline basaltic magma. On the other hand, Gandom Beryian basaltic magma has characteristics similar to a high magnesium parental magma with low degree of evolution.